DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 13 <-- 13 --> PDF |
Ing. JOSIP WASZNER (SARAJEVO) O POSTOTKU ISKOR1ŠĆEN]A U PILANSKOM POGONU (SUR LE POURCENTAGE DE L´ EXPLOITABILITÉ DU BOIS ROND DANS LA SCIERIE) Pod iskorišćenjem razumijevamo u ....... poslovanju brojčano izraženu množinu piljene robe, dobivene rezanjem iz jedinice okruglog drveta (trupaca). Ono je dakle razmjeran broj, te pokazuje, koliko rezane robe odbacuje izvjesna količina trupaca. Iskorišćenje .se općenito izražava u postocima. Kaže li na pr. industrijalac, da je u prošloj godini imat) na pilani 60% iskorišćenja, znači, da je iz cjelokupne mase ispiljencg okruglog drveta dobio 60% rezane robe. Međutim postotak sam za se još nije dovoljan, da bi bili kadri pretpostaviti ili prosuditi povoljan ili nepovoljan rad u poslovanju pilane, nego su osim toga potrebne i dimenzije izračunatog prosječnog sortimenta piljenice. Za stručnjaka je u svakom slučaju nužno navesti, da se na pr. iskorišćenje od 60% odnosi na piljenicu prosječne duljine od 4 m., 24 m/m debljine i 30 c/m širine. Ovaj je dodatak vrlo važan i neophodan, jer služi kao baza i polazna tačka za utvrđivanje sopstvenih troškova mnogobrojnih sortimenata piljenice. Postotak iskorišćenja je vrlo promjenljiv faktor, te zavisi: 1.) od tehničke i praktične potpunosti uređaja pilane; 2.) od morfoloških i tehnoloških svojstva, t. j . od kakvoće drveta; 3.) od jačine sortimenata okruglog drveta; 4.) od dimenzija raznih sortimenata rezane robe, koje proizvodimo. Za čimbenike pod tačkom 1.) i 2.), koji utječu na visinu postotka iskorišćenja, nije potrebno naročito tumačenje, jer se samo po sebi razumije, da će jedna potpuno uređena pilana, koja reže drvo bez mane, dati i veći postotak iskorišćenja nego druga. Prije nego prijeđemo na razmatranje upliva čimbenika pod tačkama 3.) i 4.) na postotak iskorišćenja, držimo, da je potrebno nešto reći o izračunavanju piljenice, jer se utvrđivanje postotka iskorišćenja — kako smo naprijed naveli - - osniva na izračunavanju količine rezane robe dobivene od jedinice okruglog drveta. Postotak iskorišćenja (P) jednog trupca proračuna se, kad se kubna sadržina rezane robe trupca (S) — pomnožena sa 100 — podijeli s njegovom kubnom sađržinom (M), t. j . ^Xioo n 1; M Kubni sadržaj rezane robe ustanovljuje se — bez obzira na eventualno pokusno rezanje u pilani — kombinovano grafičkim i matematičkim putem ili uporabom dotičnih tabela ili pak isključivo računski. Grafički put, sa upotrebom kalkulacionog aparata ili pomoću crtanja potrebnih linija na milimetričkom papiru, predstavlja rezanje drveta slikovito, te nam je lako očitati ili odmjeriti sa crteža broj dasaka i njihove dimenzije. Sa dobivenim podacima izračuna se kubni sadržaj rezane robe. Kako se upotrebljavaju dotične tabele, pisano je u njihovu tumačenju. 699 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 14 <-- 14 --> PDF |
Sto se tiče čisto matematičkog načina, valja spomenuti, da se pojedini trupci smiju oštro razrezati samo u podjednako debele daske, budući da jedino ovako dolazimo nedvojbeno do pouzdanog rezultata za svaku debljinsku dimenziju odnosno za svaki Sortiment. Postupak izračunavanja bio bi ovaj : Prije svega treba utvrditi broj dasaka (.) sukladne debljine (&), koji se dade piliti iz jednog trupca »đ« promjera na tanjem kraju, kod »C« širokog testernog reza, prema skraćenoj formuli Presslera <* — c ^. n = -.-. 2) 0 -4-c Dobiveni ostatak daje nam debljinu obaju okoraka (2 a), koju smo izlu če — 2 a — c čiii iz formule » = .—i 0 -j-c Ako na pr. želimo, da ispilimo balvan 4 m duljine i 280 m/m promjera na tanjem kraju sa testernim rezom od 3 m/m na daske od 24 m/m, to ćemo iz ovog balvana po formuli 2.) dobiti: komada dasaka i 2 okorka, svaki od -. = 3 5 mm debljine. Širinu (š) pojedinih, već okrajčenih dasaka proračunamo s pomoću Pitagorinog pravila za obje pole trupčanog presjeka. Širina prve daske kraj okorka biće (vidi sliku »A«) 700 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 15 <-- 15 --> PDF |
3) Širina druge daske X 2 -2 c 4) Širina treće daske 7 — 7, 5) M., sn . 2c. . 6) V(T - *-+ i2 2 Širina dasaka piljenih iz polovine trupca, koji smo uzeli kao primjer, biće prema formulama 3—6 za prvu dasku št ="\ I40ä — 1140 (3-5 + 3)]* X 2 6 = 87´2 okruglo 85 mm; za drugu dasku s2 = y HO* — [140 ~(J5 + 24 -f- 2 X 3#X 2-6= 1756 175 za treću dasku k = V 1402 -- [140— (3;5 + 48 + 9)]ŽX2 —6 = 2244 220 za četvrtu dasku <4 = VT40^=7[I40 — (3-5 -f 72 -j-l2)jrX 2 — 6 = 253´6 250 za — = petu (srednju) dasku Š6=V1402 -140 (3´5 96 i5)J-X 2 — 6 = 270 270 Svegra . 1000 mm Dakle će širina svih dasaka (10 komada) iznositi 10X)OX2 =:j 2000 m/m. Kubni sadržaj svih dasaka biće 2000 X 24 X 4000 = 0´192 m. Prema tome je po formuli 1.) postotak iskorišćenja ovog trupca kod 24 m/m .. _ 0-192X100 . dasaka — oštro rezanih: P = ^ . = 6/-8°/o 0-283 A sada da vidimo utjecaj jačine trupaca na postotak iskorišćenja (tačka 3.). Kako je poznato, trupci se u drvnoj industriji vrstaju po veličini prečnika na tanjemu kraju: a) na tanke ili slabe trupce sa promjerom 1,0—21 c/m; b) na osrednje 22—.. c/m; c) na debele ili jake 36 c/m i na više. Ako proračunamo postotak iskorišćenja trupaca raznovrsnih debljina, vidječemo, da sa porastom prečnika raste postepeno i postotak iskorišćenja. Dakle tanki balvani imaju najniži postotak iskorišćenja, osrednji već 701 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 16 <-- 16 --> PDF |
702 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 17 <-- 17 --> PDF |
bolji, a debeli ponajbolji postotak. Kako je u tabeli I.) iskazano po sortimcntima trupaca, iznosi postotak iskorišćenja tankih trupaca prosječno 51´4%, srednjih 63´4%, debljih 72%; kod sva tri sortimenta prosječno 62´2c/o kubature okruglog drveta. Uzmemo li u obzir samo jake i srednje trupce, iznosi postotak iskorišćenja za obadva sortimenta prosječno 67´7%. Iz ove tabele vidimo još, da u jednom te istom sortimentu trupaca trupci većega promjera nose također veći postotak iskorišćenja nego trupci manjega promjera. Tako raste postotak iskorišćenja sa porastom prečnika postupno: kod tankih trupaca od 4.9 do 57´4% ; kod srednjih trupaca od 59I do 6.´1%; kod jakih trupaca od 66´1 do 77"8% i više. Pošto se godišnja dobava drveta svake pilane sastoji od naprijed spomenutih sortimenata, to se samo po sebi razumije, da jačina iskorišćenja zavisi od omjera smjesa ovih sortimenata. Istina, tanki se balvani na našim pilanama rijetko kad režu, jer se takvo drvo prodaje skoro isključivo kao rudokopno i jer je kvalitet toga drva, kao ovrška, koji otpada kod izrade stabla, slabo podesan za rezanje odnosno za rezanu robu, najzad što većina naših pilana nije u tu svrhu opremljena potrebnim (malim) jarmovima, na pr. sa 250 m/m širine. Ali ipak nećemo ih isključiti iz računa kod narednog primjera, da bi na taj način upliv smjese raznih sortimenata bio još vidniji. Iz pojedinih rezultata sječa ustanovili smo, da u nekom slučaju iznosi drvna masa debljih trupaca 58%, srednjih 35% i tankih 7% cjelokupne posječene, predate ili primljene drvne mase, u drugom opet slučaju 77%:, 19%, 4%´. Sad uzmimo, da rezanjem ovih sortimenata okruglog drveta iskoristimo 72% iz debljih balvana, 63% iz srednjih i 51% iz tankih; tada možemo očekivati ovaj postotak iskorišćenja: u prvom slučaju : u drugom slučaju : 58 X 72 77X72 = 41-76% = 5544% 100 100 35X63 19 X 63 = 11-97% 100 100 7X51 4X51 1 r. 7 o / — o o / "/ o 100 loo -2-°4°/° Svega . . 67-38% . . . 6945% Isključimo li sortimenat slabih trupaca iz računa, biće omjer smjesa između jakih i srednjih trupaca u prvom slučaju 62´4% : .7´.%, u drugom slučaju 80´2%! : 19´8% i postotak iskorišćenja: u prvom slučaju: u drugom slučaju: .2´4 X 72 _ 80-2 X 72 _ loo -44y-s/o loo -ö//4/° -23-68% _19-8X63=12,470/o 100 ,u 100 Svega . . 68-61% . . . 70-21% Ako isporedimo izračunate postotke u detaljima i ukupno među se i dopunimo ih naprijed spomenutim dodatkom o prosječnim dimenzijama 703 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 18 <-- 18 --> PDF |
rezane robe, koju dobijemo ili koju možemo očekivati, jasno će se pokazati upliv i važnost jačine trupaca na postotak iskorišćenja. la tabele I.) vidimo nadalje, da je diferencija prosječnog postotka iskorišćenja između pojedinih debljinskih stepena trupaca nestalna. Kod tankih trupaca varira ona između 4´6—.0%, kod srednjih između 2´9— 0´l%, a kod debljih od l´O—O´J.%1. Dakle najveća je kod tankih trupaca., nešto manja kod srednjih i najmanja kod debelih trupaca, radi čega stoji u recipročnom odnosu sa samom veličinom prosječnog postotka iskorišćenja. Naime kako raste prosječni postotak iskorišćenja s uvećanjem promjera trupca, tako pada veličina diferencije toga postotka između pojedinih debljinskih stepena trupaca. Ovo postepeno opadanje procenta iskorišćenja pravilno je samo kod tankih balvana, dok je kod srednjih i debljih nepravilno. Uzrok je ovoj nepravilnosti, što neke dimenzije (promjeri) trupaca ne pogoduju potpunom iskorišćenju raznih sortimenata piljenica kao druge. Tako na pr. iz trupaca od 28 c/m promjera na tanjem kraju — uz oštro rezanje dasaka cd: 24 m/m debljine ima 67´8% iskorišćenja; 30 m/m > >> » 67´0% dok kod trupca od 30 c/m promjera ima: sa 24 m/m debelim daskama samo 66´4% iskorišćenja » 30 m/m » » » 66´0% Kako promjer trupaca igra vrlo važnu ulogu kod iskorišćavanja u paljenicu, treba svako preduzeće u vlastitom interesu da odmah nakon preuzimanja drveta sastavi iskaz o trupcima prema debljinskoj podjeli. Na osnovu tih podataka preduzeće će znati, koje zalihe okruglog drveta prema jačini ima i do koje je mjere moguće iskorišćenje. Ne treba misliti, da je ovakav rad izlišan. Ovi su podaci, šta više, jako potrebni pri sračunavanui sepstvenih troškova kod raznih sortimenata okruglog drveta. U pogledu upliva dimenzija rezane robe na postotak iskorišćenja (tačka 4.) vidimo iz tabele I.), da se pri rezanju trupaca na daske 6—48 m/m debele kreće prosječni procenat iskorišćenja: kod tankih sortimenata trupaca od 47´1—56T srednjih » » » 53´7—66´3%´, jakih » » » 58´2—75´5%, » sva tri » » » 53´2—65´3%´ i » srednjih i jakih . » » 55´9—70´6%. Najveći prosječni postotak iskorišćenja, t. j . 56T% daju tanki trupci, kad ih pilimo na daske od 18 m/m debljine; ..´3%! » srednji » » » » » » » 24 m/m » 75´5% » jaki » » » » » » » 36 m/m » Ova pravila važe samo za prosječni postotak iskorišćenja triju sortimenata trupaca, dok pojedini debljinski stepeni trupaca čine više manie iznimke. Tako na pr. trupac sa promjerom od 10 c/m daje najveći postotak t. j . .. 48 ´/., rezan na 12 m/m jake daske, 21 c/m » 60´.%, » » 24 m/m » » 30 c/m » .."6%, » » 18 m/m » » 32 c/m » 67"5%, » » 30 m/m » » 40 c/m » 70*2%i, » » 36 m/m » » 54 c/m » 74´8%, » » 36 m/m » » 70 c/m » 787%; » » 42 m/m » » 80—100 c/m 80´2—82´8 » » 46 m/m » » 704 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 19 <-- 19 --> PDF |
Odstupanje od pravila biva po tome, što dotični prerez dasaka bolje odgovara kružnom presjeku trupaca nego prerezi ostalih dasaka. Ispod i iznad ovih dimenzija prosječni postotak iskoriščenja rezanih sortimenata postepeno pada. U ostalom radi upliva dimenzija rezane robe na postotak iskoriščenja postizavamo iste one konačne rezultate iskoriščenja (t. j . 62´2% od sva tri sortimenta trupaca i 677% od srednjih i debelih trupaca) kao kod naprijed raspravljenog upliva promjera trupaca na postotak iskoriščenja. Dosad raspravljeni procenti iskoriščenja dobivaju se u slučaju oštrog rezanja (Scharfschnitt). Međutim poznata je stvar, da se u pilanskom poslovnju oštro izrezuju u pravilu samo balvani tanke i osrednje debljine t. j . najviše do 35 ili 36 cm promjera na tankome kraju. Trupci većega promjera obično se prethodno na jarmu prizmiraju (Besäumen des Prisma), zatim se na drugom jarmu svršava prizmiranje (Zurückschneiden des Prisma). Prizmiranje trupaca uvedeno je u pilanskom poslovanju, da se prvo rasterete testere jarma od prekomjernog otpora vlakanaca kod trupaca velikih promjera, a drugo da se dobije što više jednako širokih dasaka. Kod prizmiranja trupaca valja računati sa većim gubitkom rezanja i prema tome manjim postotkom iskoriščenja nego kod oštrog rezanja. Da proračunamo postotak iskoriščenja trupaca kod prizmiranja, treba prije svega ustanoviti najveću prizmu (kvadrat), koja odgovara dotičnom trupcu. Strana (v) ovakve prizme kod jednog trukca od jačine »d« (vidi sliku .) proračuna se po formuli «=|/2 = | x 1-4142 7) Duljina ove strane ujedno odgovara ležaju (Auflage) prizme. Iz prizme proračunamo broj dasaka (ri) prema formuli |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 20 <-- 20 --> PDF |
SI. C) Širina je ovih dasaka jednaka ležaju (š = v). Ako prizma međutim nije kvadrat, nego paralelogram (vidi sliku C), onda svakako mora biti poznata širina (š). U ovom slučaju ležaja prizme v = V d* — š2 9) Daske, koje prizvodimo iz otsječaka (. i a2), računamo i to: broj dasaka prema formuli d — (v -f-2 c) v — (š -\- 2 c) odnosno 10) n = b-\-c b-\-c a širinu dasaka po formulama 3.) — 6.). Ako na ovaj način proračunamo postotak iskoriščenja, dolazimo do rezultata iskazanog u tabeli II.) Usporedimo li ove postotke iskoriščenja Tabela II. Trupac Debljina dasaka Prosječno Promjer m/m po na debljinskim tanjem 12 18 24 30 36 42 46 stepenima kraju c/m % iskoriščenja 36 54-3 63-6 670 68´1 680 67´8 66´2 64´4 64´9 100 61-3 73-0 77-7 799 81-1 819 820 82´3 77-4 prosječno ~bT7 682 72-2 73-8 74-5 74-7 I 74´4 743 71-2 706 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1932 str. 21 <-- 21 --> PDF |
sa podatcima oštrog rezanja iz tabele I), opažamo, da je postotak iskorišćenja prizmiranih trupaca u svakom slučaju manji od postotka dobivenog oštrim rezanjem. Ovaj se manjak: objašnjava, sasvim prirodno, povećanim gubitkom kod reza pile u smjeru ležaja i njegove paralelne strane. On stoji u recipročnom odnosu sa porastom promjera u pojedinim debljinskim stepenima trupaca, jer postupno pada i to od .2% na 0*4%. U pogledu sortimenata rezane robe može se kazati, da se taj manjak uvećava sa jačinom dasaka i varira od 0´5 — 0´8%´. U glavnom je prosječni postotak iskorišćenja kod prizmiranja trupaca za 72— 7.2 = 0´8% manji nego kod oštrog rezanja. Na osnovu svega gore izloženoga dade se rezimirati ovo : Kod rezanja trupaca na piljenice raste uporedo sa prečnikom njihovpostotak iskorišćenja prosječno od 4.9%< do 77*8%´. Taj se porast pojstotka smanjuje postupno1. Smanjivanje iznosi ,´po debljinskom stepenu prosječno 4*6% — 0´1%´. Najveći postotak iskorišćenja daju tanki trupci piljeni na daske prosječno 18 m/m debele, srednji trupci piljeni na daske prosječno 24 m/m debele i jaki trupci, kad ih pilimo na daske prosječno 36 m/m debele. Postotak iskorišćenja trupaca iznosi — kad ih oštro režemo — prosj. 62´2% odnosno 67´7% kubature okruglog drveta. Uslijed prizmiranja debelih trupaca smanjuje se kubatura piljenice, koju bismo iz njih dobili oštrim rezanjem, prosječno za 0*8%. Postotci iskorišćenja — proračunati matematički — idealni su brojevi, kakove nećemo nikad postići u pilanskom poslovanju: 1.) s razloga što se prerezi trupaca nikad ne podudaraju sa kružnicama jednakog promjera; 2.) s razloga, što tehnički uređaj i rad pilane nikad nije toliko precizan, da stvarna količina otpatka ne bi premašila matematički proračunatu množinu gubitaka. Svakako, ovi nam postoci daju osnovicu i važne podatke za ravnanje kod raznih kalkulacija i proračunavanja. Osim toga ovi su idealni brojevi kontrola pilanskoga rada, jer pokazuju, koliko diferira dobiveni postotak iskorišćenja odnosno koliko se on približava idealnom proračunu, te u kom pravcu valja eventualno preduzeti mjere, da se povisi procenat iskorišćenja. Résumé. L´auteur expose les prin´cipes théoriques et les formules pour la détermination de ladite exploitabilité d´apres les dimensions des blocs. ...... ..... (........: ...... ............ (SUR LES SOCIÉTÉS COOPÉRATIVES DANS L´ ÉCONOMIE FORESTIERE) ... ... .... ......, .... ...... ..... ........ .............. ....... y ........ ......... ........ ........ .. .............. ...... . ....... .............. ....... .. ....., .. ce ..... ... ..... ............ . ......... ....... ... .... ...... y ....... 707 |