DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 5 <-- 5 --> PDF |
Ing. ZIAN1 PETAR (Beograd) PRIVATNI ŠUMSKI POSED I ZADRUGARSTVO JlecHhie ......., ... ...... ............ u ............. ..´........ I. Razvoj našeg zadrugarstva na selu: od kreditne zadruge (zadružnog tipa koji izumire) preko nabavno-prodajnih zadruga, danas najmasovnijeg načina privrednog udruživanja radnom naroda na selu, do seljačke radne zadruge kao najsavršenijeg tipa proizvodne zadruge, uslovljen je u punoj meri uzimanjem vlasti i glavnih sretstava za proizvodnju u ruke radnog naroda. Broj zadružnih organizacija na selu kod nas bio je koncem 1945 god. 8.340 ili 87°/o od ukupnog broja, sa 909.745 zadrugara ih 67°/o. Taj broj je do danas znatno porastao. Prema najnovijim podacima danas ima samo seljačkih radnih zadruga oko 350 sa 25.000 seljačkih domova i 100.000 ha zadružne zemlje. Važnost zadrugarstva poznata je. Pomenućemo samo jednu od najvažnijih osobina zadruga, a naročito seljačkih radnih zadruga, a to je njihova sposobnost i vitalnost kod sprovođenja plana. Seljačka radna zadruga pretstavlja organizovanu narodnu radnu snagu, ona je najorganizovaniji deo zadružnog sektora i prema tome najsposobniji da prima i izvršava zadatke plana. U vezi sa razvojem zadruga pojavila se i stručna literatura koja tretira razne probleme zadrugarstva. Međutim, mora se primetiti, da se ta literatura uglavnom odnosi na poljoprivredno-zanatski sektor i seljačke radne zadruge, dok je sasvim po strani ostao sektor šumarstva, odnosno privatni šumski posed, koji je kao takav ostao nakon konfiskacije i agrarne reforme. II. . Fokušaćemo da u ovom članku dotaknemo pitanje udruživanja privatnog šumskog poseda, kao i neka druga pitanja zadrugarstva, koja su u vezi sa šumarstvom. Ističemo odmah, da se to pitanje ne može principijelno postaviti kao pitanje organizovanja privatnog šumskog poseda u šumske zadruge, tj. zadruge kojima je ekonomska osnova šuma i šumska produkcija, već kao pitanj e organizovanja privatnog šumskog poseda u zadrugu u o p š t e. Šumska zadruga je specijalno uslovljen slučaj udruživanja privatnog šumskog poseda, kako će se to videti iz daljnjeg izlaganja. Iznećemo najpre podatke o veličini privatnog šumskog poseda u poređenju sa ukupnom šumskom površinom i površinom državnih šuma prema statistici iz 1938 godine za narodne republike, gde je privatni šumski posed bio najjači: Narodna republika Ukupna šumska površina ha Državne šume ha Privatni šumski posed ha Srbija (bez Vojvodine i Kosmeta) Slovenija Hrvatska 1,561.503 708.035 1,736.190 322.996 3.166 668.845 707.302 607.229 427.083 Svega: 4,005.728 995.007 1,741.614 99 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 6 <-- 6 --> PDF |
Ovo stanje se do danas izmenilo. Državni posed je porastao, dok se privatni umanjio konfiskovanjem i agrarnom reformom u Sloveniji i Hrvatskoj. Međutim, u Srbiji — gde nije bilo mnogo privatnog šumskog veleposeda — ta se cifra nije mnogo umanjila. Od interesa bi bilo poznavati veličinu i broj privatnih šumskih poseda odnosno gazdinstava za svaku narodnu republiku. Međutim, do takvih podataka nije se moglo doći. Postoje podaci po bivšim banovinama i za oelu Jugoslaviju iz 1938 godine koji se donose za tri najniže kategorije po veličini: Veličina šumskog poseda Broj gazdinstava Ukupna površina ha do 5 ha 928.860 1,450.521 5—10 ha 77.796 536.301 od 10—50 ha 22.084 486.268 Prema tome iznosi prosečna površina jednog gazdinstva u najnižoj kategoriji 1,56 ha. Iz tabele se vidi da najveća površina otpada na najsitnije šumske posede do 5 ha, a to su skoro isključivo privatni posedi. Već sam nadzor nad tako malim površinama, šumarski organi nisu mogli nikad efikasno da sprovedu. I jedinstveno gospodarenje — a da o planskom i ne govorimo — je usled rascepkanosti poseda vrlo teško. Te poteškoće se još više potenciraju ako se šumske parcele ne nalaze u kompleksu već su razbacane. U krajevima oskudnim na drvu dobar deo tih malih privatnih šumskih parcela postao je žrtvom visoke cene drveta, tako da su mnoga seljačka gazdinstva ostala bez svoje rezerve u drvetu. Pošumljavanje posečenih površina prepušteno je prirodi ili su u mnogim slučajevima te površine pretvorene u pašnjake pa čak i u drugu vrst kulture. U Sloveniji gde ima mnogo privatnih šumskih parcela u suvislim kompleksima, i pored toga, jedinstveno gospodarenje sa masom vlasnika i njihovih posebnih želja je vrlo teško, naročito u pogledu određivanja etata sečnih površina, sečnog reda i dužnosti pošumljavanja. Važnost ovog problema iskače naročito u Sloveniji, gde privatni šumski posed iznosi oko 80°/o, a u Srbiji, gde iznosi oko 50% od ukupne šumske površine. Njegovo rešenje ne srne se postaviti šablonski. Ali sigurno je da će se pitanje planskog gospodarenja sa većim delom privatne šumske površine resiti udruživanjem u zadruge, pod pretpostavkom da postoji ekonomska osnova za to udruživanje. Kod razmatranja toga problema potrebno je uzeti u obzir: 1) Opštu privrednu strukturu kraja ili zemlje i 2) Privrednu strukturu pojedinačnih gazdinstava privatnih šumskih posednika. Analiza privredne strukture privatnih šumoposednika po veličini njihovog šumskog poseda nije dovoljna. Pravu sliku ćemo dobiti ako izvršimo kompleksnu analizu te strukture tj. analizu i poljoprivrednog poseda, kao i eventualno učestvovanje šumoposednika u sitnoj industriji, zanatstvu, trgovini t. d. Očito je da postoji razlika između dva šumoposednika, koji imaju svaki W0 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 7 <-- 7 --> PDF |
na pr. po 10 ha jednako vredne šume, ali jedan ima još k tome 10 ha oranica i livada i jednu strugaru potočaru, dok drugi ima svega još 1 ha okućnice i 1 ha livade. Kompleksna analiza privredne strukture daje nam dragocen putokaz kod rešavanja pitanja osnivanja, organizacije, vrste, tipa i pravca razvoja zadruge. Nadalje kompleksnom analizom privredne strukture gazdinstva privatnih šumo-posednika utvrđuje se i ekonomska osnova buduće zadruge, a o tome ovisi vrst zadruge. Ekonomska osnova pojedinih gazdinstava privatnih šumo-posednika je različita prema kraju. Ali se mogu izdvojiti dva tipa privatnih šumo-posednika sa karakterističnom ekonomskom osnovom: 1) Ekonomska osnova: šumska produkcija — poljoprivredna kao pomoć (planinski predeli Slovenije). "Vrsta zadruge: šumska zadruga. 2) Ekonomska osnova: ratarstvo -— šuma kao pomoć za pokrivanje potreba na ogrevu i sitnoj građi (tšumadija). Vrsta zadruge: poljoprivredna. Između ova dva tipa ima mnogo prelaznih oblika i kombinacija sa drugim granama poljoprivrede, pa čak i sa zanatstvom. .<_ Prema tome se svi privatni posednici šumskih površina neće udruživati u šumske zadruge tj. takve kojima je osnova šumska produkcija. Za osnivanje šumskih zadruga potrebno je: 1) Primerena veličina šumskog poseda koji se udružuje. 2) Izvestan procenat sastojina zrelih za seču. 3) Povoljan položaj šumskih parcela. Osnivanje ovih zadruga dalje ovisi o vrsti drveta, o broju zadrugara itd. Drugim recima, što su šumske površine, koje se udružuju, veće i zrelije za seču, što su manje razbacane, te što je vrednija vrst drveta, time je ekonomska osnova za zadrugu jača i tim su uslovi za osnivanje šumske zadruge povoljniji. Posednici, na primer, malovrednih šikara ili isključivo malodobnih sastojina ne mogu na toj bazi osnovati zadrugu. Potrebna je druga ekonomska osnova za stvaranje zadruge — možda poljoprivredna, u okviru koje se mogu izvršiti radovi na regeneraciji šikara, odnosno negovanju mladih sastojina. Videli snio kako o ekonomskoj osnovi gazdinstva privatnog šumoposednika ovisi vrsta zadruge tj. da li će zadruga biti šumska ili poljoprivredna, pa čak da li je u opšte moguća zadruga. Međutim, na osnovu komplesne analize privredne strukture gazdinstva možemo zaključiti i o tipu zadruge tji. a li postoje uslovi za osnivanje zadruga višeg ili nižeg tipa tj. seljačkih radnih zadruga (poljoprivrednih ili šumskih) ili običnih nabavno-prodajnih zadruga koje se bave otkupom proizvoda od svojih članova. Praksa je naime pokazala da &e siromašni i jedan deo srednjih seljaka šumoposednika, naročito onih svesnijih i naprednijih koji su suđelovali u narodno-oslobodilačkom pokretu, udružuju u seljačke radne zadruge, dok se bogatiji seljaci radije udružuju u zadruge koje vrše samo otkup proizvoda od svojih članova, bez diranja individualnog poseda pojedinih zadrugara. Nastaje pitanje koji zadružni tip bolje odgovara potrebama racionalnog šumskog gazdinstva. Koristeći se šumarskom naukom i- praksom racionalno vođenih državnih i drugih šumskih gazdinstava, može se reći da je gospodarenje tim racionalnije, 101 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 8 <-- 8 --> PDF |
elastičnije, a i trajnost prihoda bolje osigurana, što je šumska površina veća. Ali takva šumska površina ne smije da ima unutarnje posedničke granice, već samo spoljnu granicu. A taj uslov obezbeđuje samo seljačka radna zadruga (svejedno da li poljoprivredna ili šumska). Naprotiv kod zadruga koje se bave samo otkupom proizvoda od svojih članova i koje zadržavaju svoj konkretni individualni posed, ne može se govoriti o racionalnom šumskom gospodarstvu, jer je rad zadruge ovisan o produkciji svakog pojedinog člana na njegovom sopstvenom zemljištu. U slučaju da jedan zadrugar iscrpi svu sečivu masu na svom šumskom posedu on bi konsekventno trebao da prestane biti članom zadruge. Vidimo da je za uspešno udruživanje privatnog šumskog poseda u zadruge, a u cilju racionalnog gospodarenja i obezbeđenja trajnog prihoda, potreban kao neophodan uslov brisanje unutarnjih granica zadružnog zemljišta, u kojem slučaju svaki zadrugar zadržava svoj idealni deo poseda samo po vrednosti. Pretpostavljeno je bilo, da se zadružni zemljišni udeli nalaze u jednom kompleksu, kakvih slučajeva često ima u Sloveniji. Međutim isto to vredi, ako su pojedine šumske parcele razbacane. U slučaju brisanja individualnih granica lakše će se sastaviti plan gospodarenja, koji će eventualno predvideti i spajanje razbacanih parcela u veće komplekse sa novim pošumljavanjima, III. Udruživanje privatnog šumskog poseda u Sloveniji. Prema statistici iz 1938 godine broj gazdinstava i njihova površina iznosila je u Sloveniji: Kategorija šumskog poseda po veličini Broj gazdinstava Ukupna površina ha do 5 ha 110.213 217.643 5—10 ha 19.324 131.566 od 10—50 ha 8.565 155.917 Vidi se, da dve najniže kategorije šumskog poseda iznose oko 130.000 gazdinstava sa površinom od cea 350.000 ha, skoro uglavnom seljačke šume podeljene na više od 500.000 parcela. Kao što je već rečeno, gornji podaci nisu nam još dovoljni. Potrebno bi bilo privatne šumske posednike još kategorisati i po poljoprivrednom posedu. Prema najnovijim podacima u Sloveniji ima danas oko 40 šumskoproduktivnih zadruga sa oko 100.000 ha šumske površine. Zadatak je tih zadruga prema pravilima: Cl. 2 a) Preuzimanje svih vrsti drveta (šumskih proizvoda) od svojih članova — šumskih posednika, — a u smislu posebnog dogovora takođe i od državnih šumskih uprava, eksproprisanih poseda i agrarnih zajednica; b) Prerada drva u polufabrikate i gotove proizvode na račun članova i plaćanje drveta po izvršenoj prodaji i po odbitku troškova. 102 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 9 <-- 9 --> PDF |
Kod ovih zadruga svojina individualnog poseda pojedinih zadrugara ostaje .. dalje nedirnuta. Sve teškoće i primedbe u pogledu racionalnog gospodarenja sa tim parcelama, kod ovog tipa zadruge nisu uklonjene, jer ova zadruga samo preuzima drvo od svojih članova, a ne upušta se u šumsko gospodarstvo. U čl. 2 tačka 3 govori se istina o brizi za uzgoj šuma, ali bez jedinstvene gospodarske osnove, to ostaje mrtvo slovo. Ova zadruga prema tome i nije prava praizvodna zadruga, ona se bavi prodajom i eventualno preradom drveta kao proizvodima pojedinih zadrugara. Sličnih poljoprivrednih zadruga ima mnogo pod imenom nabavno-prodajnih zadruga. Ako se ovakva zadruga bavi i preradom drveta, pa uzima i najamnu radnu snagu, onda to i nije više zadruga, jer se takvo poslovanje protivi čl. 5 osnovnog Zakona o zadrugama. Upravni odbori ovih zadruga mogu lako da se pretvore u komercijalna profitna preduzeća, jer nastupaju prema svojim članovima kao trgovačke firme, koje preuzimaju robu, pa se u organizaciju šumske produkcije u opšte ne upuštaju. Ima već primedaba na rad nekih od ovih zadruga, kao ekskluzivne privredne organizacije bogatijih seljaka. Sasvim površna privredna analiza jednog konkretnog malog šumo-posednika u šumskom predelu Slovenije izgleda ovako: Selo: X Gazdinstvo P. K. Broj članova 6 ___^-^-—´ __^--—" " Prinos i potrebe gazdinstva Zemljišni posed Smrekova šuma 5,2 ha 750 m3masa drvne mase iznad ispod 16 cm. 38 cm, ostala Planinska livada 5,0 ha Prema prilikama daje 16—20 mtc sena po ha, prosečno 18 mtc ili ukupno godišnje 90 mtc. v Okućnica 0,78 ha KrumpirZobPovrće 0,30 ha 0,40 ha 0,08 ha 18 mtc 3,5 mtc Voćnjak 0,43 ha Prosečno 6,0 mtc jabuka godišnje ! Stoka Krave 1 Prihod na mleku: 2000—2400 lit. TelePotreba sena: 27 mtc. 1. Radni konji 2 Zaposleni prosečno 180 dana. Potreba sena: 50 mtc zobi: 8 mtc + sečka Svinje 1 Godišnje 3—4 praseta, 40—50 kg masti i 60 kg mesa. Radna snaga Teška 2 Rad u šumi i poljopr. na svom posedu oko 150 dana. Najamni rad sa stokom ili u drv. industriji 100 dana. Laka 1 Zaposlena u kućanstvu i bašti. 103 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 10 <-- 10 --> PDF |
Ekonomska osnova ovog konkretnog gazdinstva jeste prodaja trupaca iz vlastite šume, izrada i prevoz sa vlastitom radnom snagom i stokom, kao i rad na izradi i prevozu trupaca u šumama drugih posednika, dakle rad u šumi uopšte. K tome se pridružuje izvesno vreme rada u drvnoj industriji. Sudeći po povećanim prodajama drva iz vlastite šume izgleda da se gazdinstvo oslanjalo na šumu. Kod izvanredne konjukture šumskih radova, gazdinstvo je čuvalo svoju šumu i prihod baziralo isključivo na radu u drugim šumama. I ako slabo ratarstvo i stočarstvo, bilo je ipak jaka pomoć gazdinstvu. Od presudne je važnosti za ravnotežu ovog gazdinstva bila produkcija sena za ishranu konja i krave, i danas je ona najvažniji faktor aktive i pasive gazdinstva. Prema mišljenju samoga domaćine, ekonomska ravnoteža ovoga gazdinstva je vrlo labilna i neće se dugo održati. Ne mislimo uopštavati podatke ove konkretne, sasvim površne i jedine analize, ukazali smo samo na potrebu ovake analize kad se radi o udruživanju privatnog šumskog posed a. Očigledno je da se opstanak ovakih gazdinstva nemože održati dugo na individualnoj osnovi; jer su sečive drvne mase sve manje. Proletarizovanje i odlazak u industriju, jednog dela malih posednika, bilo je počelo još pre prvog rata. Prema tome put, siromašnijih i srednjih seljaka šumoposednika, vodi svakako u zadrugu. Međutim kao što srno već videli sa otkupnom zadrugom koja preuzima od svojih članova drvo nije ništa postignuto. Tek seljačka radna zadruga bi mogla da to pitanje resi, ukoliko — ponavljamo — postoji ekonomska osnova za taj tip zadruge, a bez obzira na vrst, tj.te zadruge mogu biti šumske, zatim kombinovane sa planinskim stočarstvom ili sa profesionalnim izvozom i ...^ vozom drva iz šume. Iznosimo nekoliko stepena šumskih seljačko-radnih zadruga: 1) Etat zadružne šume se izrađuje sa radnom snagom i stokom pojedinih zadrugara. Iz brutto prihoda isplaćuju se zadrugari koji su radili u šumi sami ili sa stokom, a čista dobit se deli prema vrednosti idealnih delova pojedinih zadrugara. 2) Pored zajedničke šume u zajedničku imovinu ulazi i radna stoka,, kola i sretstva za proizvodnju. Obračun prihoda prema radnim danima. Uneseni inventar se otplaćuje. 3) Sem zajedničke šume i zajedničkih sretstava za proizvodnju ulaze u zajedničku imovinu i livade i pašnjaci za proizvodnju sena i ishranu radne stoke. K tome mogu da dođu i delovi poljoprivrednog zemljišta za proizvodnju zobi. Ove zadruge mogu se specijalizovati u izvozu i prevozu trupaca i drva iz šume. . / 4) Daljnje proširenje ekonomske osnove šumskih zadruga može da bude´ a) sa planinskim stočarstvom, ukoliko ono samo nije jako, da obrazuje, stočarsku planinsku zadrugu i b) sa voćarstvom. : Ostalo poljoprivredno zemljište ostaje kao okućnica u individualnom vlasništvu. ! Uvid, u sve ove probleme daće nam kompleksna analiza i statistika privatnog poseda. \ . 104 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 11 <-- 11 --> PDF |
Kod udruživanja privatnog šumskog poseda od velike je važnosti da udruženi posed čini po mogućnosti jedan kompleks. Negde će tome smetati posedi koji nisu udruženi. Potrebno bi bilo i za šumske zadruge doneti sličnu odredbu, kako ju je u čl. 44 doneo za poljoprivredne zadruge Osnovni zakon o zadrugama koji predviđa mogućnost zamena takvih parcela u cilju da se dobije arondirani posed. IV Udruživanje privatnog šumskog poseda u Srbiji. Prema tablici na str. 1. privatni šumski posed u Srbiji iznosi 707.302 ha ili 50°/o od ukupne šumske površine. Nije nam poznata statistika toga poseda koja bi bila izrađena i s obzirom na poljoprivredni posed. U statistici šuma iz 1938 god. nalazimo podatke o broju i veličini šumskih poseda za biv. banovinu Moravsku: Bivša banovina Moravska Ukupna čumska površina . . 742.082 ha Ukupna površina šuma . . . 633.173 ha Površina drž. i samoupr. šuma . 397.022 ha Površina privatnih šuma . . . 218.074 ha Niže kategorije gazdinstava po veličini Veličina šumskog Broj Površina poseda gazdinstava ha do 5 ha 116.896 170.062 5—10 ha 7.540 52.477 10—50 ha 2.027 47.398 Iz gornjih se tablica vidi da najniža kategorija gazdinstava po veličini tj. do 5 ha — a koja pretstavlja skoro isključivo privatni posed — iznosi 82% od ukupne površine privatnih šuma. Slično je stanje u ćelom ostalom delu Srbije. Ta činjenica nam daje prilično jasnu sliku o rascepkanosti privatnog šumskog poseda. S druge strane, poznavajući opštu privrednu strukturu ovog predela možemo da zaključimo, da je taj rascepkani šumski posed usko vezan sa poljoprivredom, upravo da on služi samo kao pomoć poljoprivredi. Veći deo Srbije ima kao glavnu i osnovnu granu privredne strukture ratarstvo, pa je i ekonomska osnova pojedinih privatnih posednika šuma također ratarstvo. Šumski posed služi kako je rečeno kao dopuna i pomoć ratarstvu u vidu ogreva, sitne građe, stelje i paše. Može li privatni šumski posed n. pr. u Šumadiji da posluži kao ekonomska osnova za šumske zadruge? Mislimo da ne može < 105 I |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 12 <-- 12 --> PDF |
Vrst drva kod toga malog poseda je uglavnom: hrast, grab, cer klen i hukva, i to u takvim dimenzijama, da se mogu proizvesti samo sitniji Sorti ment! i ogrev. Sem toga parcele privatnog šumskog poseda su jako razbacane, izmešane sa poljoprivrednim zemljištem i organski vezane za to zemljište. Prema tome ne postoje ekonomski uslovi za osnivanje šumskih zadruga za skoro svu površinu privatnog šumskog poseda. S druge strane teško se može poljoprivredni posed udružiti u seljačku, radnu zadrugu višeg tipa, bez šumskog poseda, jer se oni, kako je već rečeno, dopunjuju. U zadrugu treba radi toga da ulazi celokupni posed. Zadrugarska praksa u Dalmaciji sa mešovitim poljoprivrednim i ribar. skim seljačkim zadrugama to potvrđuje. Tamo se pokazalo da je vrst zadruge ovisna o jakosti pojedine grane privrede. U ribarski pasivnim krajevima ribarstvo je udruženo kao pomoć poljoprivredi u seljačkim radnim zadrugama. Smatramo stoga da je pravilan put rešenja pitanja privatnog, razbacanog šumskog poseda, njegovo udruživanje sa poljoprivrednim zemljištem u seljačke radne zadruge, gde će njegova funkcija, pomoći poljoprivredi, i dalje ostati kao takova. Seljačka radna zadruga će biti garantija da se šumski posed očuva i da se eventualno sa zadružnim pošumljivanjem još i poveća. V. Pojavom masovnog zadrugarstva — ne precenjujući opet njegovu snagu — smatramo da su stvoreni uslovi da se neki šumarski problemi postave na zdravu osnovu u cilju njihovog rešenja, odnosno da zadrugarstvo kao organizovana snaga najširih radnih masa naročito seljačkih, svojom saradnjom pomogne i omogući njihovo rešenje. Uglavnom se radi o problemima: 1. Prekomerno trošenje drveta na selu. 2. Snabdevanje zadruga ogrevom. Pomanjkanje drveta u čisto poljoprivrednim rejonimo. 3. Pošumljavanje krša i goleti. 4. Zaštita poljoprivrednih kultura od suvih vetrova pomoću šumskih pojaseva. 1. Prekomerno trošenje drveta na selu. Dobro je poznato, da naše selo troši previše drveta. Uzroci su tome mnogostruki: Otvorena ognjišta koja troše tri puta više drva od štednjaka, stalna vatra preko celog dana, a leti u nekoliko navrata, upotreba sirovog drva, slabo Izolirane stanbene prostorije, zatim gradnja kuća od samog drva, itd. Koliko troše drva seljačka domaćinstva, teško je pouzdano reći. Prema jednom novijem obračunu potrošnje drva u NR Hrvatskoj (vidi Sum. List "VII.—IX.) iznosi potrošnja ogrevnog drva na području nekih okružnih odbora: 106 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 13 <-- 13 --> PDF |
Područje Broj domaćinstava Prosječna potrošnja prm. Na 1 domaćinstvo Ćela Hrvatska, bez gradova 567.024 4,239.702 7.5 Lika 31.429 368.296 11.7 Banija 35.714 348.972 9.8 Karlovac 35.471 336.358 9.5 Primorje— Gorski Kotar 45.388 328.199 7.3 Dalmacija 113.373 ´ 257.982 2.2 U kubnim metrima, za ćelu Hrvatsku, otpada na sela: ogreva 2,755.806 m3 građe 130.000 m3 Ukupno dakle sela troše u Hrvatskoj 2,885.806 m3 drva. Samo akcijom za zatvorena ognjišta postigla bi se ušteda od»najmanje 500.000 m3 godišnje. Iz gornjih se tabela vidi da Lika troši po domaćinstvu najviše drva, 11,7 prm, dok na pr. Primcrsko-goranski okrug i pored sličnih klimatskih lislova troši 7,3 prm po domaćinstvu, usled kulturnijeg načina života. Dalmacija troši apsolutno najmanje drva, tj. 2,2 prm po domaćinstvu, ali ako bi tu količinu stavili u odnos prema prihodnoj sposobnosti šuma i šikara u Dalmaciji, možda bi dobili veću cifru nego u Lici. Treba sve poduzeti da se prestane sa rasipanjem drva. Da se postigne ušteda na drvu, nije dovoljna sama propaganda putem članaka, predavanja i slika, dakle putem prostog ubeđivanja. Potrebno je da se promeni i ojača ekonomska osnova seljaka, da bi propaganda mogla da padne na plodno tlo. Jedan od puteva za postignuće toga cilja t. j . štednje na drvetu jeste svakako zadrugarstvo, jer se razvojem zadrugarstva jača i ekonomsko stanje pojedinih zadrugara. Investicije koje su potrebne u seljačkom domaćinstvu radi racionalnog potroška drva svakako je lakše i jeftinije izvesti putem zadruge i s obzirom na nabavku materijala i kvalifikovane radne snage. Direktna posledica racionalizacije potrošnje drva osetiće se odmah u samome domaćinstvu u oslobođavanju one radne snage i vremena koji su bili potrebni za izradu i prevoz suvišne količine drva, te njena upotreba u druge korisnije svrhe. Radi toga će svako pravilno rukovodstvo zadruge težiti i svim silama da racionalizira potrošnju drva. A kojim će merama rukovodstvo zadruge to postići? O tome je već mnogo pisano: — nabavkom ploča, pećnica i čunkova za štednjake, — zidanjem štednjaka, — blagovremenom izradom drva, da bi se moglo upotrebiti u suvom stanju, — izgradnjom zadružne pekare i vešarnice i — izgradnjom zgrada od tvrdog materijala itd. 107 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 14 <-- 14 --> PDF |
2. Snabdevanje zadruga ogrevnim drvom i sitnom građom. Pomanjkanje ogreva u poljoprivrednim rejonima. Sve veći pokret za osnivanje seljačkih radnih zadruga nameće nam pitanje snabdevanja tih zadruga ogrevnim drvom i sitnijom građom u krajevima,, koji su oskudni na drvu. Pomenuto je već da danas imamo oko 350 seljačkih radnih zadruga koje učlanjuju oko 25.000 seljačkih domaćinstava. Te zadruge su većinom u Vojvodini i Slavoniji. Pretpostavimo da tih 25.000 domaćinstava treba godišnje polovicu od one količine ogreva koju troši prosečno jedno seljačko domaćinstvo u Hrvatskoj — jer će se koristiti i poljoprivrednim otpacima — dakle 7,5:2 = 3,75 prm. Prema tome bi morali dati tim zadrugama 93.750 prm. ogreva, pa kako ga nema u blizini morali bi ga prevesti, u koju svrhu bi nam trebalo 3125 vagona. Ogroman je gubitak zadružne privrede, kao i privrede uopšte, ako zadružno seljačko domaćinstvo mora da kupuje ogrev, koji mora da se prevozi železnicom iz drugih krajeva, jer prvo: slabi ekonomsku snagu zadružnog domaćinstva, koje kupuje nešto što može samo da proizvede, i drugo: opterećuje železnički saobraćaj. Radi toga je i postavljeno kao princip kod udruživanja seljačkih gazdinstava, kojima je ekonomska osnova poljoprivredna, a ujedno su i posednici šumskih površina, da se u seljačku radnu zadrugu udružuje ceo posed: poljoprivredno zemljište sa šumama koje čine zadružni šumski fond. Ako pak seljačka radna zadruga nema šumskog fonda na pr. većina zadruga u Vojvodini i Slavoniji, treba ga pošumljavanjem sa brzo rastućim vrstama drveća svake godine postepeno stvarati. Svaka zadruga će u sklopu svog imanja naći zemlje koja nije najpodesnija za poljoprivredne kulture: čiste peskulje, mrazišta, podvodna tla, kisela it. d. Pošumljavanjem takvih zemljišta brzorastućim vrstama zadruga može da dobije već za kratko vreme ogrev kao i sitnije Sortimente kao što je n. pr. kolje. Naročito je podesna u tu svrhu u ravnicama naših velikih reka kanadska topola a u brezuljastom području bagrem. Jedan ha bagrema 6 godina starog daje 4—6 cm debelo drvce i drvnu masu od 12—40 m3, jedan ha može prema tome da snabdije sa ogrevom od 3 do 10 domaćinstava. Nijedan godišnji proizvodni plan seljačkih radnih zadruga ne bi smio da bude bez predviđene površine za pošumljavanje. Na koncu ćemo rekapitulirati ovo pitanje: 1. Zadruga nema šumskog fonda ili vrlo malo. Poljoprivredni otpaci i zadružna nabavka uglja ili lignita. Stvaranje šumskog fonda pošumljavanjem brzorastućim vrstama drveća. 2. Zadružne šume pokrivaju potrebu zadrugara na ogrevu. Čuvanje i održavanje šumske površine i redovno pošumljavanje sečina. 3. Prihod zadružnih šuma prelazi potrebe zadrugara. Stvaranje rezerva ili višak upotrebiti u opšte zadružne svrhe. Male seljačke hrastove šume i zabrani imaju jedan Sortiment, koji redovno državne šume nemaju u velikim količinama, a to je rudno drvo. Državna bi preduzeća mogla da vrše zamenu tog drva za ogrev. 108 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 15 <-- 15 --> PDF |
3. Pošumljavanje krša i goleti. Prelazimo na jedan teren — pošumljavanje krša — na kojemu će zadrugarstvo igrati važnu ulogu, pored državnog sektora. Računa se da krša, raznih goleti i šikara ima najmanje 35% od ukupne šumske površine. Pošumljavanje tih površina pretstavlja opšti narodni zadatak, koji se nemože izvršiti dosadanjim administrativnim i budžetskim putem. Za njegovo izvršenje potrebno je: 1. Plan na naučnoj osnovi. 2. Organizacija operativne službe pošumljavanja. 3. Materijalna sretstva i 4. Organizovana saradnja narodnih masa. Saradnja narodnih masa očituje se dvojako: kao aktivna radna snaga i kao indirektna pomoć (na ... kod pitanja paše). Saradnja narodnih masa u vidu aktivne radne snage može biti; a) Povremena, koju organizuju sindikati ili Narodni front, obično za pošumljavanja u blizini varoši u cilju stvaranja zelenog pojasa. U tom slučaju, po izvršenim radovima, redovno i prestaje briga učesnika za iste, pa čuvanje, nega i popunjavanje kultura prelazi u ruke državnih organa. b) Stalna, za koju treba druga osnova i organizacija, o kojoj, ćemo detaljnije govoriti. Povremenom saradnjom nećemo zahvatiti zadatak pošumljavanja po njegovoj širini, potrebna je stalna organizovana saradnja. A stalnu i organizovanu saradnju na pošumljavanju, a to znači ne samo pošumljavaje nego i sva naknadna nega kultura kao njihovo čuvanje, mogu da dadu samo privredne organizacije radnog naroda na selu a to su seljačke radne zadruge, jer su one trajno organizovana radna snaga. A zašto je baš seljačka radna zadruga najsposobnija da privede kulturi izvestan deo ogolelih kraških površina? Rekli smo, radi toga što taj tip zadruge pretstavlja organizovanu radnu snagu, i dodajemo: što ta zadruga ima zajedničku ekonomsku osnovu, i što će pošumljavanje poslužiti da se ta ekonomska osnova ojača, kako će se dalje videti. Seljačka poljoprivredna radna zadruga pretstavlja danas najsavršeniji tip privredne organizacije radnog naroda na kršu, ona će biti nosioc rada na pošumljavanju znatnog dela krša i garantija da će nega i čuvanje kultura biti trajno obezbeđeni. A zašto ne šumska seljačka radna zadruga? Videli smo da na ćelom po dručju golog krša redovno ne postoje uslovi za osnivanje šumske radne za druge, t. j . sa šumskom privredom, kao ekonomskom, osnovom. Praksa to pokazuje: na užem području krša ne postoji ni jedna šumska zadruga, dok je n. pr. u Dalmaciji kao izrazito kraškom kraju broj seljačkih poljoprivrednih radnih zadruga porasao od septembra 1946. do danas od 8 na 16 t. j . za 100°/o, što je dokaz da su se-seljačke radne zadruge na poljopri vrednoj osnovi ne samo održale nego čak i povećale i pored prividno slabih uslova. Na koji način će se pošumljavanjem jačati ekonomska osnova zadruge? Svakako time što će zadruga imati od kultura izvesne koristi — direktne ili indirektne — i to odmah ili kroz što kraće vreme. 109 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 16 <-- 16 --> PDF |
Međutim pošuml javan je pored te svoje ekonomske funkcije mora da vrši i zaštitnu funkciju t. j . da štiti tlo od razornog delovanja vode, vetravisokih temperatura. Da li je to moguće? Jeste. Utvrđeno je da tu dvostruku funkciju: ekonomsku i zaštitnu može na kršu da vrši trajno samo šuma. Šumarski stručnjaci su teorijski a u mnogim zemljama i praktički resili taj problem. I kod nas ima praktičnih pokušaja i eksperimenata u tom pravcu. Institut za pošumljavanje krša, koji se osniva,, izvest će te eksperimente na širokoj osnovi sa domaćim i stranim vrstama drveća, grmlja i ostalog bilja. Dva pitanja su u vezi sa pošumljavanjem, koja će, pored drugih, najviše iriseresovati zadruge, a to su: — pitanje stočne hrane i — pitanje ogreva. Ali mogućnost pošumljavanja i pitanje stočne ishrane uzročno su vezani. Te dve suprotnosti moguće je izvesnim delom samim pošumljavanjem dovesti u sklad, a da i ne govorimo o drugim merama poljoprivredne i opšteprivredne naravi. Na taj način bi se oslobodile izvesne površine krša od paše. Među te šumarske mere napominjemo uređene lisnike i brstike šumskih vrsti drveća za proizvodnju stočne hrane, koji čuvaju proizvodnu snagu tla i daju veći prihod po ha od sadanjih pašnjaka. Zatim: eksperimente sa raznim puzavicama koje će, sađene kao pretkultura na kršu, moći da daju veliku količinu stočne hrane. Pitanje ogreva na kršu ne može se resiti za kraće vreme na jedinstven način. U blizini rudnika uglja, kojih ima na ćelom .području krša, svakako se treba koristiti ugljem. Urednim proredana i resurekcionim sečama postojećih loših šumica,, šikara. makija dobit će se znatna količina ogreva, a da proizvodna snaga tla ne bude ugrožena. Na trećem mestu dolazi pitanje novih kultura koje mogu odmah da dadu ogrev. Na polju resurekcionih seča i novih kultura mogu zadruge mnogo da postignu. Što se tiče novih kultura u cilju što brže proizvodnje ogrevnog drva, u nekim mediteranskim zemljama postignuti su zadovoljavajući rezultati sa pajasenom, na terenima, koji nisu za nikakvu drugu kulturu. Pajasen uzgajan na tim tlima u niskoj šumi sa turnusom od 5—6 godina daje godišnji prihod od 12—20 m3 ogreva, već prema tome da li je tlo dublje ili pliće. Uglje n proizveden od pajasena jedan je od najboljih ugljena uopšte, sa prosečnom kaloričnom snagom od 8200 Cal. dakle istom kao i antra ci t. Prema tome jedno domaćinstvo koje troši 3 m3 ogreva godišnje, može da se teorijski obezbedi trajno ogrevom sa površine od 1,5 ha, i to u slučaju najnižeg prihoda od 12 m3 po ha. Ustanovljeno je također da pajasen vrši također vrlo dobro i zaštitnu funkciju, t. j . dobro vezuje tlo i popravlja ga obiljem lišća, a usput treba da se pomene da je pajasen dobra sirovina za hemisku industriju i proizvodnju celuloze. . |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 17 <-- 17 --> PDF |
Sa gornjim ne tvrdimo da će pajasen resiti pitanje ogreva na kršu, ali može da bude brza pomoć ponekim zadrugama, prema lokalnim prilikama i na terenima koji nisu upotrebljivi za druge korisnije šumske kulture. Slični eksperimenti su pravljeni sa raznim vrstima drveća, u raznim pravcima, a sve u cilju da se od kultura postignu što brže koristi i da se ujedno očuva i tlo. Među koristi koje može da pruži šuma zadružnim poljoprivrednim kulturama spada i zaštita od štetnog delovanja vetrova, bujica i ispiranja tla. Kulture raznog plodonosnog drveća i voćaka u smesi sa šumskim drvećem kao zaštitom mogu biti od velike koristi zadrugama. Od velike je važnosti da se razvoj seljačkih radnih zadruga omogući u ovom pravcu shodnim zakonskim merama u pogledu dodeljivanja šumskog zemljišta i pomoći zadrugama u svrhu pošumljavanja. U bivšoj Jugoslaviji je u Zakonu o šumama bila predviđena deoba zajedničkih pustih zemljišta u čl. 106, na osnovu kojega je trebalo da se donese poseban zakon, i ta deoba je prema obrazloženju zakona trebala da bude individualna. Dodeljivanje krša pojedincima u svrhu pošumljavanja — pored zadruga — jeste mera svakako zastarela, ali da se ne postavi stvar kruto, upotrebit će se tamo gde postoje uslovi i gde zadrugarstvo nije još razvijeno. O dodeljivanju krša šumskim zadrugama nećemo ni govoriti, jer takve zadruge na području golog krša uopšte ne postoje a niti nema uslova za njihovo osnivanje. Dinamički gledajući svakako je dodeljivanje krša seljačkim radnim zadrugama napredna privredna mera, koja će razvojem tih zadruga dobivati sve više na važnosti, dok će dodeljivanje krša pojedincima konzekventno biti u opadanju. , Ne bi smelo biti ni jedne seljačke radne zadruge na kršu koja u svom godišnjem proizvodnom planu nema barem 1 ha kraške gole površine određene za pošumljavanje. 4. Zaštita poljoprivrednih kultura od suvih vetrova, sa šumskim pojasevima. Delovanje šume na poljoprivredne kulture odavna je već poznato. Gogolj, veliki ruski pisac, u »Mrtvim dušama« na mestu gde jedan vlastelin govori o uspesima u gospodarstvu nekog drugog vlastelina, kaže: »Šuma sem što mu kao šuma treba, još mu treba i zato da njivama dade vlage koliko je potrebno, da ih opalim lišćem nađubri, da im načini hlada. Kad je svud u okolici suša kod njega nema suše, kad je u okolici nerodica, kod njega nema nerodice.« Ovo opažanje velikog ruskog pisca pretvorilo se danas u SSSR-u u široku upotrebu šumskih zaštitnih pojaseva u borbi protiv suše, a koje je moglo da se primeni u potpunoj meri zahvaljujući uslovima koji su stvoreni pobedom socijalizma. Da se dobije slika o zamašnosti tih radova, citiramo Borbu od 5. III. 1947.: »U Ukrajini, Kubanskoj dolini, Centralnim oblastima i Dolini Volge sada se neguju pojasevi šume na prostoru od 168.000 ha, koji će do kraja 111 |
| ŠUMARSKI LIST 4-5/1947 str. 18 <-- 18 --> PDF |
pjatiljetke biti povećani na 270.000 ha, a za petnaest godina ova će površina dostići 2,650.000 ha.« Dva su područja kod nas gde dolazi u obzir to sretstvo za borbu protiv suše: — područje bure i široka (vetar severnjak i južnjak, op. ur.) i — područje košave. Međutim da se to sretstvo može pripremiti, potrebno je da se šumski pojasevi trasiraju s obzirom na pravac vetra i konfiguraciju terena, a bez obzira na granice poseda, t. j . potrebno je da poljoprivreda pređe na viši stepen, t. j . na zajedničku obradu zemlje. Ti su uslovi već kod nas stvoreni: — na saveznim i republikanskim poljoprivrednim dobrima, — na zemljištu seljačkih radnih zadruga. Rukovodstva seljačkih radnih zadruga na područjima, koja trpe od suše usled delovanja suvih vetrova, treba da ovo pitanje razmotre i zatraže pomoć u sadnicama i stručni savet od nadležnih šumarskih i poljoprivrednih organa, pa da odmah počnu osnivanjem zaštitnih pojaseva od šumskog drveća protiv suše. ´ Ovaj članak ima svrhu da potakne stručnu i ekonomsku diskusiju po izloženim pitanjima, koja su usled nedostatka analitičkog statističkog materijala samo nabačena. UPOTREBLJENA LITERATURA: Članci iz časopisa »Narodno Zadrugarstvo« br. 1/1947. Speranzini: »Memoria intorno alia coltivazione´ dell´ ailante.« .......... : ..... ........ o ........ ........... ....... ....... ..´........ . ....|........ ........ .......... ........., .... ..... ......... ............ ....... . .... ......, ... ..... .......... ...´.....: 1) ........... ............. ............ .... . ...... 2) ........ .... ... ...«.......... ..´........ . ......... ....... .............. ........ ...... 3) .......... ....... ....1...... .. .......... ............. 4) ...;... ........ ...... ....... ....... 112 |