DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 21     <-- 21 -->        PDF

Ing. A. Urbanovski (Zemun):


ŠUMARSKI ROTOR-LOGABITMÄR


Specijalni šumarski logaritmari poznati su još od ranije, no oni nisu
nikada našli širu primenu u praksi, bar ne kod nas. Razlog tome je, s jedne
strane, teškoća oko izrade ili nabavke takvih logaritmara, a s druge strane,
izvestan konzervatizam sa kojim se\često kod nas prilazilo svakoj novini.


Prednosti logaritmara kod računskih operacija nije potrebno dokazivati,
jer je to općenito poznato. Specijalno u šumarskoj praksi, gdje je često
na samom terenu potrebno izvršiti neki obračun, logaritmar može datii dovoljno
tačan rezultat, ušteđujući pri tome hartiju, olovku i umno naprezanje,
a u izvesnim radnjama zamenjuje razne tablice i mašinu za računanje.


Pokretni kotar


Takav jedan logaritmar, namenjen prvenstveno dendrometrijskoj
praksi, konstruisan je na principu rotora. Ovaj logaritmar omogućuje:


1. množenje i delenje (kao i sve one radnje koje se zasnivaju na množenju
i delenju: na pr, izračunavanje procenata, indeksnih brojeva i si.); 2. čitanje
površine kružnog prese/ka za dati prečnik, odnosno čitanje prečnika
za dati kružni presek; 3, čitanje zbira kružnih preseka za razne prečnike i
brojeve stabala; ovo istovremeno pretstavlja i zapremine valjaka, odnosno
trupaca po formuli srednjeg preseka; 4. čitanje pre´čnika srednjeg sastojinskog
stabla za datu temeljnicu i broj stabala u sastojini; 5. čitanje zapremine
dubećih stabala na osnovu prsnog prečnika i visine, za šest vrsta
drveća: bukvu, hrast, smreku, jelu, beli bor i crni bor; 6. čitanje približne
zapremine po 1 ha jednodobnih čistih sastojina visokih šuma bukve, bora,
263




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 22     <-- 22 -->        PDF

jele i smreke (po formuli Gerding-Borgrevea: V = GFH a); za poznatu
srednju visinu sastojine i obrast.


Instrumenat se sastoji iz ovih delova: a) osnovnog kotura na kome su
nanesene podele Ij i I2*); b) pokretnog kotura na kome su nanesene podele
III, II2, II3| II« H5, II6, II7, II8, II9j c) pokretnog celuloidnog indeska (nije
ucrtan).


Podele Ix i Hj su normalne logaritamske podele. Na podeli I2 naneseni
su logaritmi površina preseka koji nose oznake odgovarajućih prečnika.
Na podelama II2 do II, naneseni su logaritmi prosečnih obliko-visina za
šest vrsta drveća koje nose oznaku odgovarajućih visina. Na podelama


Osnovni kotur


II8 i II9 naneseni su logaritmi faktora GFH, uzimajući za razne srednje visine
sastojine vrednosti GF kod bukve i jelle 16, a kod bora i smreke 18. —
Na poleđini osnovnog kotura naneišeni su grafikoni obliko-visinskih linija
za 5 vrsta drveća: bukvu, hrast, smreku, jelu i belli bor.


Teorijske osnove ovog instrumenta su jednostavne, a zasnivaju se na
prva dva logaritamska pravila, koja glase:


1) a = mn; log a = log m + log n


2) a = ; log a = log m — log n
n


* Zbog štednje crteži su znatno smanjeni. Ured .
264




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 23     <-- 23 -->        PDF

Sve radnje navedene pod 1—-6 zasnivaju se na množenju i delenju, a
njihova rešavanja na logaritmaru sastoje se u sabiranju odnosno oduzimanju
logaritama onih faktora koji se u pojedinim formulama javljaju. Na
pr. zapremina trupca srednjeg prečnika d = 50 cm i dužine I = 5 m, biće
v = gl, odnosno, log v = logg + log!; ili, zapremina dubećeg stabla prsnog
prečnika d = 50 cm i visine h = 35 im iznosi: v = ghf, odnosno log
v .= log g +i log hf; ili, površina preseka srednjeg sastojinskog stabla za


G
N — 200 i G = 15 m2, iznosi g = —, odnosno, log g = log G — log N, üd.
N
Upotreba logairitmaira je posve jednostavna.


1. Množenje se vrši na taj noičin što se »1« na podelii III (pokretni kotur) postavi
na onaj ibroj na podeli li (osnovni kotur) koji se množi. Pokretni celuloidni indeks
Poleđina osnovnog kotara


postavljamo na onaj broj na podelii III, sa kojim se množi. Rezultat se čita ispod
indeksa na podeli I|, Na pr. 5 X 18. t»l« pokretnog kotura postavii se ispod »5« na
podeli li, a pokretni indeks na »18« na podeli III. Indeks pokazuje na podeli li »9«,
odnosno 90.


Pošto je idelenje obratna radnja od množenja, i postupak je obratan. Celuloidni
indeks postavljamo na onaj broj na podeli li koji delimo. Zatim pokrećući pokretni
kotur postavljamo ispod indeksa onaj ibroj na podeli Hi, sa kojim delimo. Rezultat se
čiilta na podeli1 li, iznaid »1« na podeli Hi. Na pr. 150 : 4. Celuloidni indeks postavljamo


265




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 24     <-- 24 -->        PDF

na 150 (na podeli li) a »4« sa podele Hi postavljamo ispod indeksa. Rezultat, 37,5
čitamo na podeli li iznad »1« pokretnog kotura.


2. Čitanje površine kružnog preseka vrši se na taj način, što se pokretni indeks
postavi na dati prečnik (podala Ig) a površina preseka se čita ispod indeksa, na podeli
li. Pri tome je potrebno znati da prečnici zaključno sa 11,2 cm imaju površinu preseka
ispad 100 cm2, a prečnici od 11,2—35,6 od 100—1000 cm2. Tako na primer prečnik
11 cm (indeks se postavlja na 110 cm na podeli Iä) ima površinu preseka 95 cm8 odnosno
0,0095 m2 ,a prečnik 110 cm 0,95 m2. Prečpnlik 35 cm lima površinu preseka 0,dÖ62 m2
itd.
Obratna radnja, tj. čitanje prečnika za datu površinu preseka vrši se na sličan
način: indeks se postavlja na daru površinu preseka na podeli li, a prečnik se čita
ispod indeksa na podeli Ig. »


3.Čitanje zbira kružnih preseka za dati: prečnik i broj stabala vrši se na taj način,
što se »1« pokretnog kotura postavi na dati prečnik (na podeli Ig), a pokretni indeks
na dati, broj stabala na podeli Hi. Rezultat se čita ispod indeksa na podeli li, Na pr.
d = 38 om, n = 7´ cm. Rezultat je 0,79 m2. Ovo istovremeno pretstavlja zapreminu
trupca (u m3) srednjeg prečnika 38 cm i dužine 7 m.


4. Čitanje prečnika sastojimskog srednjeg stabla za dati zbiir kružnih preseka i
broj stabala vrši se deobom —f., na način opisan pod 1. »1« pokretnog kotura pokazuje


N
na podeli li površinu preseka srednjeg stabla, a na podeli Ig istovremeno odgovarajući
srednji prečnik. Na pr. G = 18 m2, iN = 290. Indeks se namesti na »18« na podeli li,
a pokretanjem pokretnog kotura postavljamo »290« na podeli lili ispod indbksa. Rezultat
se čita ina podeli li i Ig kod »l«* pokretnog kotura: g = 0,0621 m2 i d = 28,1) cm.


5. Čitanje zapremine duibećiih stabala za dati prsni prečnik i visinu vrši se na
principu množenja: v = ghif. Brosečne vrednosti hf za različite visine i različite vrste
drveća nanesene su na podelama Ilg do II7. Na svakoj podeli su naznačene vrste drveća
i visine, čitanje se vrši na taj način što se »1« na podeli III postavi na odgovarajući
prečnik (na podeli Ig) a pokretni indeks se postavi na odgovarajuću visinu. Zapremina
se čita ispod indeksa na podeli li. Na pr. za bukvu d = 50 om, h = 30 m, pokretni
indeks se postavlja na visinu 30 m na podeli Hg. Za hrast na podeli II3, za crni bor
na podeli II7 itd.
Pošto se kod ovog postupka za svaku visinu uzima jedna, prosečna obliko-visina
i rezultati će biti samo približni Naime, obliko-visine stabala za jednu istu visinu a
različite prečnike variraju kod nekih vrsta drveća ui znatnim granicama. To variranje
je najveće kod smreke t jek, nešto manje kod bukve, hrasta i belog bora, dok kod
crnog bora skoro uopšte ne postoji. Na primer kod smreke:


za visine oblikonvisine variraju1) srednja vredi
´! od do
20 ta 10,51 m 9,16 m 9,77 m
i25 „ 12,63 „ 9,86 „ 11,20 „
30 „ 14,71 „ 11,14 „ 12,77 „
35 „ 16,63 „ 13,09 „ 14,73 „
40 „ 18,31 „ 15,10 „ 16,63 „


*) Kod izračunavanja pojedinačnih oblliko-visima uzimana su u obzir stabla sa
stepenom vitkosti od 35—100 tj. ona koja se najčešće javljaju. Na pr. za hrast visine
30 m (uzimana su stabla prečnika od 30 cm


/ d : 30 \ , / 30 \


1 = = 100 ) do 85 cm I = 35 I


\ h 0,30 / \ 0,85 /
266




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 25     <-- 25 -->        PDF

ili kod hrasta:


»a visine . obldikoHvisine variraju sred nja vred


1 od do


20 m 9,87 m 11,03 m 10,54 m


25 „ 12,63 „ 13,75 „-13,24 -„


30 „ 15,13 „ 16,65 „ 15,97 „


. 05 „ , 17,57´ „ 19,45 „ 18,61 „


$u ,, 20,06 „ 21,47 „ 20,93 „


Podaci o zapremani dubećih stabala i njihovim obliko-visinama, uzeti su iz tablica
koje se nalaze u »Malom šumarsko-tehniičkom priručniku« i to: bukva: Grundner-Horn1898
— baza 12.180 stabala; hrast: Schwappach 1905 — baza 6.069 stabala; smreka:
Baur 1890 — baza 22.680 stabala; jela: Schuberg-1891 — baza 5.450 stabala-; beii bor:
Schwappach 1890 — baza 17.000 stabala1; crni bor: Böhmerle 1893 — baza 6.307 stabala.


Iz ovoga se vidi da pojedinačne obliko-visine mogu otstupati od srednje vrednosti
za skoro 2 m (kod smreke) što odgovara razlici u visinama od oko 5 m. Na pr. za
smreku d = 80 cm, h = 35 m, obliko-visina ( iz tablica) iznosi´ 13,09 m. Prosečna
vrednost oibliko-visine za istu visinu iznosi 14j7i3i m. Čitanjem zapremime ovog stabla na
logairitmraru sa prosečnom obliko-visinom dobijamo v = 7,41 m3; stvarna zapremina
stabla (iz tablica) zinosi v = 6,58 m8, ili otstiupanja u procentima:


7,41 — 6,58
.1001= .


6,58


= 12,6%. Za istu visinu od 35 m i pirečnik d = 35 cm logairitmar daje zap-rerninu
v = 1,42 m3, dok zapremina po tablicama iznosi´ v =1,6 0 m, ili otstupanja:
1,60 — 1,42


, 100 = 11,25%. Ova otstupanja isu najveća kod smreke i jele dok su kod


bukve, hrasta i belog bora manja.
Da bi došli do tačnog rezultata (pod.»tačnim rezultatom« se ovde podrazumeva
podatak iz tablica, ne ulazeći u to kakvu tačnost daju same tablice, pošto je to posebno
pitanje) služimo se grafikonima obliko-visinskih linija koje su nanesene na
poleđini osnovnog kotura, Koncentrični krugovi na ovom grafikonu pretstavljaju prečraike,
a krive linije visine stabala. Da bi se odredila obliko-visina, na primer za smreku
d = 70 cm i visinu h = 40 m postavljamo pokretni indeks na onu taičku na grafikonu
gde se seče koncentrična linija sa oznakom »70« i kriva linija sa Oiznakom »40«. U
tom položaju čitamo ispod indeksa obliko^visinu na podeli koja je nanesena po periferiji
(u ovom primeru hf = 15,81 m). Kada se ovako odredi obliko-visina, onda se
.pokretni indeks ne postavlja više na visinu »40« nego na obliko-vđsinu 15,81 na podeli


III. Otstupanja u zapremini koja se u ovakvim slučajevima mogu javiti ne prelaze
nikada 1%.
Čitanje zapremane po 1 ha čistih sastojina bora, bukve, jele i smreke za dati
oibrast i srednju visinu sastojine vrši se na taj način što se »1« pokretnog kotura
postavi na dati obrast na podeli li, a pokretni indeks na datu srednju visinu na podeli
Us odnosno II». Rezultat se čita ispod indeksa na podeli li.


Kružni oblik logaritmara naročito je upotrebiv u šumarskoj praksi zbog lake nosivosti;
njegova veličina j» d = 1(2,5 cm, štoi odgovara linearnom logaritmaru od oko
40 cm dužine; osigurava dovoljnu točnost čitanjiai. Sve to dopušta njegovu upotrebu
namesto raznih tablica u dendroimetrijskoj praksi.


ROTARY SLIDE-RULE IN FORESTRY


This slide^rule which is constructed on the rotor principle and intented for practica!
use in Dendrometry, faciliiates: li. imiultiplilcaitilon and´ division; 2. reading of circular
cross-cut surface for a given diameter, i.e. reading o fthe diameter for a given circular
cross-cut; 3. reading the suim of circular cross-cuts for different diameters and a number
of logs, which at the same time represents the volumes of cylinders, or respectively,


267




ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 26     <-- 26 -->        PDF

volumes of logs, according to the formula: v = g 1; 4. diameter reading of a stand´s
average trunk for a given base (sum of circular cross-outs) and the number of trunlks
in a stand; 5. volume reading of standing trunks based upon the breast diameter and
height, for six species of trees: beech, oak, spruce, fir, scotch pine and oolrsican pine;


6. reading of an aproximative volume for an ha of pure, tall, evenaged stands of beech,
pine, fir and spruce (if oil owing the Gerding-iBotigreve formula, V = GF , H . a) for
a known average height of standi and´ density.
Having in view that all calculations mentioned under ll, 3, 4, 5 and 6, aire based


on muHtriplicatioa and division, results´ on the shide-rule are found out by addition, na


mely substraction of logarithmus of those factors which act in certain formulas.


Besides these usual logarithm divfeioins (Ii, and Mi) which are used for multipli


cation and division:, the main roitOT is divided (Ig) logarithms g — surface od cross


cuts haVing imarkes of corresponding diameters. On the sliding rotor there are markes


(II2, II3, H4, M5, lie and II7) of logarithms of average value hf for some species of trees,


having marks of corresponding heights. On the sliding rotor there are also» the marks


(lis, and Hg) — logarithms of average values GFH bearing makrs of various average


stand´s heights; values GF are taken for ibeech and fir 11(6 mi2, and for pin, eand spruce


IS m2. — At the backside of the main rotor there are lines hf for different species of


trees by whicht it is possible to find out the value hf for every trunk with known dia


meter and height.


The use of slide-rule is very simple ;the sliding rotor has the role of the slider
on a slide-rule ,and readings are affectuated through the transparent sliding index.
Rotary form of slide-rule (which were known a long time ago) is especially useful in
forestry practice owing to its portability; its size d = 1,2,5 cm, which corresponds to
a slide-rule of about 40 cm, secures a satisfactory precise reading, which faciliates its
use instead of various tables applied in Dendrometry.


cTe st/meae kifj-iäennoM


Ing. Rainer Franjo: O vplivu gozdov na vodni režim, Ljubljana 1950, ztaložila
Uprava za napredek v proizvodnji pri Planski komisiji LRS, 26 stranica teksta i 20
stranica fotografskih snimaka^


Autor raspravlja o sledećim glavnim problemima u pogledu uticaja šuma na vodni
režim: 1. Upliv šuma na ukupno oticanje vode; 2. upliv šuma na stanje visokih voda
u vodotocima; 3. upliv šuma na stanje niskih voda u vodotocima; 4. upliv šuma na
razvoj erozije i prenos materijala u vodotocima; 5. upliv šuma na količinu i čistoću
vode u izvorima. Autor navodi objektivne i znanstvenim istraživanjima potvrđene podatke
o uplivu šuma na vodni režim u šumi i izvan šume. Iz tih podataka slijede zaključci
i smjernice ne samo za šumsku privredu, nego i za sve one privredne grane,
na koje se protežu posledice upliva šuma i biljnog pokrova. Raspravu ilustriraju brojni
originalni fotografski snimci erodiranih i opustošenih zemljišta.


Svrha je ove rasprave, da upozori širu javnost a j uže stručne krugove na ulogu,
koju vrše šume u narodnoj privredi. Šume nisu samo izvor drvnih sirovina, nego su
pre svega nenadoknadiv regulator vodne zalihe, koja je uslov za elektrifikaciju, izgradnju
Vodnih prometnih arterija i za melioracione radove u unapređenju poljoprivrede.
Veći propusti i poremećaji u podržavanju proizvodne sposobnosti šumskog zemljišta
a time i podržavanju retenzivne sposobnosti šuma za oborine mogu nanijeti ozbiljne
štete celokupnoj privredi. Pitanja šumske privrede i biljnog pokrova u sabirnim područjima
voda tesno su povezana s pitanjima poljoprivredne proizvodnje, industrije,
vodne i energetske privrede. Stoga je pri proučavanju i perspektivnom plamns-anju razvoja
naše socijalisttčne privrede po pomenutim pitanjima neophodno potrebna saradnja
šumara, agronoma, hidrologa, hidrotehničara i´ ostalih stručnjaka. U tom pogledu bit
će potrebno i kod nas organizovati znanstveno4straživački nad.


268 "