DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1953 str. 26 <-- 26 --> PDF |
jezeru dogodi obično u prosincu i siječnju, dok u otvorenom moru to biva nešto ranije. Ovim se ponovo uspostavljaju povoljni uslovi za proizvodnju organske tvari u vodama. Naime, tek kada fosfatima i dušičnim i drugim solima bogate vode dođu u osvijetljenu površinu, fitoplankton ima uslove za svoju živu djelatnost i bujan razvoj, naravno u koliko su zadovoljeni uslovi dovoljnog svijetla i ne pretjerane turbulentnosti vode. 0 čemu ovisi količina hranjivih soli u vodama, pa dosljedno i stupanj proizvodnje u njima? Jednim dijelom vode u tome ovise o geokemijskom faktoru, t. j . o kemijskom sastavu kamenja odnosno tla, koje je u dodiru sa vodom bazena, odnosno njegovih pritoka. Tako su eruptivna kamenja bogatija fosfatima, nego sedimentno vapneno stijenje (prva sadrže oko 1,2%0, a drugo 0,16%o [P. Sahama i Rankama 1950]).* Važnije je međutim stanje i događaji koji se odigravaju u vodi bazena, nego količina anorganskih fosfata, koji stižu vodama tekućicama u bazen. Naime, glavni dio fosfata, koji donesu ove vode naskoro se veže apsorptivnim vezom na hidrokside tro valjanog željeza i mangana, kojima obiluju slatke vode, a ovi opet bivaju koagulirani i staloženi na dno jezera ili mora i time redovito isključeni iz kruženja u vodi. Tek jedan mali dio donesenih fosfata troši fitoplankton. To je uostalom jedan od razloga, da je priobalno područje bogatije od otvorenog dijela bazena. Bazeni kao cjelina, dakle voda skupa sa kotlinom, nisu siromašni fosforom, nego je ovaj sabran u sedimentu, dok je voda nad njim redovito siromašna fosfornim spojevima. Jedan centimetar debeo gornji sloj morskog mulja na primjer u dobro pro- zračenom dnu Novigradskog mora ima dovoljno fosfata (suhi mulj ima 0,54%> PO4-P) da bi mogao uzdržati veoma bogatu produkciju, kada bi prešao u otopinu. Oko 20 metara debeo stupac ovog mora imao bi na taj nčin oko 40 puta više P nego li, ga ima normalno u vodi Jadrana. Kada i uz koje je uvjete moguće, da ovakav oboreni fosfat pređe u otopinu i time da uđe ponovno u biološko kruženje bazena? To je mguće samo onda, ako u vodenim slojevima uz samo dno, postoje uslovi, koji će omogućiti redukciju netopljivog trovaljanog željeza u topljivi dvovaljani oblik. Tada skupa sa reduciranim željeznim ionima, odlaze u otopinu ioni fosfata. Organske tvari koje se nalaze na dnu bazena su one, koje uz pomoć fermenata bakterija, u povoljnim hidrografskim uslovima, mogu provesti spomenutu redukciju željeznih (i manganskih?) spojeva, i tako osloboditi fosfat, koji je prije bio vezan na netopljivi oblik željeza, i ponovno privesti ovaj fosfat u kruženje, kako u slatkoj vodi, tako i u moru. Ovdje moramo napomenuti i ulogu morfometrijskog faktora bazena, pitanje koje je A. Thienemann opširno razradio (Thieneman n 1928). Ovaj faktor poglavito upliva preko omjera volumena hipolimnion epilimnion. Kod eutrofnih jezera ovaj je omjer i do 0,3, dok je kod oligotrofnih bazena čak i do 10,0. Uslijed prirodnog zatrpavanja bazena, on vremenom postaje plići, i omjer E/H se pomiče u pravcu koji * To međutim nije uvijek odlučujući faktor, što se vidi na pr. iz slijedećeg. U vodi jednog vapnenjačkog bazena, kao što je Rogozničko jezero, nađen je fosfat u količinama od 150 mg P-PO4 u toni vode (Bulja n 1952), što daleko premašuje količine nađene u bogatom fjordovskom bazenu Espevik-Poll, na norveškom eruptivnom terenu (Gaarder i Sparck 1932). 396 |