DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 3 <-- 3 --> PDF |
ŠUMARSKI LIST GLASILO ŠUMARSKOG DRUŠTVA HRVATSKE GODIŠTE 77 DECEMBAR GODINA 19. S TEORISKE OSNOVE ORGANIZACIJE ŠUMARSTVA U SOCIJALIZMU I U PRELAZNOM PERIODU Inž. Dušan S. Simeunović, Beograd O O rganizacija šumarstva, u najširem smislu i u svim pravcima, stalno je od rata naovamo aktuelan problem naše šumarske prakse. 0 njoj se diskutuje i rešava na mnogobrojnim službenim konferencijama, kao i na i društvenim sastancima stručnim organizacija. Mnogobrojne reorganizacije u raznim sektorima šumske privrede, i šumarstva uopšte, svedoče da se i sprovođenjem praktičnih mera tražio onaj organizacioni oblik, pomoću koga bi se najcelishodnije ostvarili postavljeni zadaci a u daljoj budućnosti ciljevi našega šumarstva. U stručnoj štampi se o problemima organizacije šumarstva takođe dosta pisalo, ali znatno manje nego što se to moglo očekivati s obzirom na značaj i usmeno tretiranje ovih problema1. Krajem 1952 i početkom 1953 godine tretiranje problema organizacije šumarske službe dostiglo je, izgleda, u stručnim krugovima svoj vrhunac. Najbolji dokaz su za ovo duge, ozbiljne i oštre diskusije o ovom pitanju u svim republičkim šumarskim društvima, koja su zbog izvanredne važnosti samog problema donele odluku da se problem organizacije šumarske službe stavi na dnevni red Prvog kongresa šumarskih stručnjaka ´. FNRJ, koji je o tome izneo svoje, ne baš jedinstveno, mišljenje i doneo odgovarajuće rezolucije. > Međutim, i pored ovoga, problem najcelishodnije organizacije našeg šumarstva, pa čak ni same organizacije upravljanja državnim šumama, ´ nije do danas rešen; a sudeći po svemu onome što je do sada u javnim diskusijama u stručnoj štampi izneto — problem još nije ni potpuno ni pravilno postavljen. S obzirom na ovo, a naročito s obzirom na veliki značaj pravilnog rešen ja ovog pitanja za dalji razvoj čitavog našeg šumarstva, potrebno1 je problem organizacije šumarstva u socijalizmu, a naročito u našim današnjim uslovima prelaznog perioda, razmotriti što šire i svestranije: s jedne strane, treba ga posmatrati kao deo celine, kao deo celokupnog našeg društveno-ekonomskog, političkog i pravnog uređenja, a s druge, kao celinu, kao jedinstven kompleks društveno-ekonomskih procesa i po-^ java u vezi sa šumom, kompleks koji u celini čini šumarstvo jedne zemlje. Inž. D. Simeunović: Kako pravilno organizovati upravu zemaljskim šumskim fondom, »šumarstvo«, br. 4, 1951 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 4 <-- 4 --> PDF |
Teorisko osveti javan je ovog pitanja omogućava njegovo praktična rešenje, t. j . realizaciju najcelishodnije organizacije šumarstva za dane momenat prelaznog perioda. I. g Kada se govori o organizaciji šumarstva treba najpre biti načistos time šta se pod tim pojmom razume. šumarstvo u svom pravom značenju obuhvata, s jedne strane, privrednu delatnost čiji je objekat šuma, počevši od pripreme površina za pošumljavanje i podizanje šuma (tamo gde šuma nema), pa preko obnove, nege i uređenja do eksploatacije i predaje drveta na osovinu javnog saobraćaja ili potrošaču (daljem prerađivaču), a s druge, ostalu društvenu delatnost koja služi ovoj, pomaže joj i unapređuje je, kao što je naučnoistraživački rad u šumarstvu, obrazovanje stručnih kadrova od najnižih do najviših i njihovo stalno uzdizanje (školstvo i nastava uopšte), zatim propaganda šumarstva, stručna štampa, stručno udruživanje i t. si. Organizovanje ova dva dela šumarstva, odnosno svih pojedinačnih sektora, ovih delova, u jedan jedinstveni harmoničan sistem, po manje više zajedničkim načelima, pretstavlja organizaciju šumarstva jedne zemlje u celini. Međutim, iako organizacija šumarstva postoji konkretno skoro it svim državama sveta, ipak nijedna od tih organizacija ne pretstavlja jedinstven u harmoničan sistem, a još manje je svaka od njih pojedinačno zasnovana na izvesnim zajedničkim ili na izvesnoj grupi zajedničkih ili logičnih principa. Ovo je potpuno razumljivo, kada se ima u vidu istoriski razvitak organizacije šumarstva u pojedinim zemljama, a još više kada se poznaje njihova istoriska i savremena uslovljenost. Organizacija šumarstva u svim zemljama, bez izuzetka, razvijala se stihiski i postepeno; konkretno je ona bila izraz i rezultat borbe interesenata u iskorišćavanju šuma, koju je država, »kao nosilac vlasti«, u početku tolerirala i u koju je docnije i ona ulazila kao najjači interesent (kao zastupnik najjače grupe interesenata). Sa prevagom ove ili one grupe interesenata (privatnih sopstvenika šuma, kapitalista eksploatatora, domaćih i stranih, kapitalista sitne i krupne drvne industrije,, države kao eksponenta određene društvene klase i si.), organizacija šumarstva se men ja, reorganizuje, i dobij a onaj oblik koji je najcelishođeiji za zadovoljenje potreba najjače grupe interesenata1. I pored ovoga organizacija šumarstva stalno evoluira, i ne samo daše usavršava organizaciono, već se i razgranjava, zahvatajući sve šira područja društvene delatnosti (naučni rad, ozelenjavanje i si.). Međutim, čitava ova evolucija, baš zato što se stihiski razvijala i što je bila uslovljena mnogobrojnim i najčešće oprečnim interesima zainteresovanih grupa, nije se razvijala skladno i sistematski. Promene u sistemu organizacije šumarstva, iako su pretstavljale stalan napredak, bile su deli- mične, nisu se kretale uvek u istom pravcu, pretstavljale su dograđivanje, krpljenje, ne baš uvek celishodno i racionalno, a često puta su bile i kontradiktorne. 1 Takva je organizacija šumarstva bila pre rata kod nas. Kroz nju se jasnoizražavao odnos snaga grupe interesenata angažovanih u iskorišćavanju šuma i preradi drveta. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 5 <-- 5 --> PDF |
Drugačije nije moglo ni biti u jednom društvenom i ekonomskom sistemu koji je zasnova nna društvenim i ekonomskim protivrecnostima i gde sve institucije pretstavljaju kompromisno rešenje u sukobu i delovanju suprotnih društvenih i ekonomskih sila. Usled ovoga i organizacija šumarstva kao jedinstvena institucija (kao celina), kao i organizacija njenih delova (kao specijalne, posebne institucije) pretstavlja u svim zemljama jedan nepotpun, prilično neharmoničan a često i heterogeni sistem. Iz svega ovog logično proizlazi da se sistematski, dosledno i naučno može izgraditi organizacija šumarstva (kako u celini, tako i u pojedinim delovima) samo u takvom društvenom uređenju koje je oslobođeno unutrašnjih protivrečnosti. Ovo je istovremeno i potvrda činjenice, da je organizacija šumarstva samo deo jedinstvenog organizacionog državnog sistema, deo određenog društveno-ekonomskog državnog uređenja, i da se sva pitanja u vezi sa njom mogu i moraju rešavati jedino u okvira i na načelima tog sistema. II. Posle rata izvršene su duboke, revolucionarne promene u čitavom našem političkom i društveno-ekonomskom životu. Te promene su bile utoliko dublje i revolucionarnije ukoliko je pojedini sektor našeg društveno ekonomskog života bio zaostaliji, nerazvijeniji. Konkretno, te promene su u šumarstvu, i to u svima pravcima, bile najveće (odnosno tačnije rečeno: potrebe i težnje za promenama) jer je šumska privreda bila najzaostaliji deo narodne privrede a ostali delovi šumarstva (nastava,, naučno-istraživački rad, nauka i si.) relativno takođe vrlo nerazvijeni. Reperkusije ovih promena (ili tendencija za promenama) bile sut dalekosežne i jasno su se manifestovale na svim područjima šumarstva. Ovo tim više što sve te promene nisu bile »obične« promene — promene koje su pretstavljale samo promenu snaga grupa interesenata angažova nih u iskorišćavanju šuma — već promene koje su kvalitetno menjale ne samo sve odnose u šumarstvu, nego i sadržinu mnogih pojmova i skoro svih organizacionih, pravnih i ekonomskih instituta. S obzirom na ovo, sukob starih organizacionih formi sa izvršenim promenama i novim društveno-ekonomskim odnosima uopšte, a posebno u šumarstvu, bio je neizbežan. Organizacija šumarstva, kao sistem, morala je da se menja i da se dovede u sklad sa novom sadržinom (zadacima i ciljevima) šumarstva u našoj zemlji. Zbog ovoga se prviput u istoriji šumarstva postavlja problem — ne: reorganizacije organizacije šumarstva kao palijativne mere izazvane trenutnom prevagom određene grupe snaga, već potpuno, sistematsko organizovanje celokupnog šumarstva; ne vezivanje za već postojeći sistem organizacije kao uzorak, ili kao osnovicu na kojoj i prema kojoj treba dograđivati nešto (naravno prilagođavajući se toj osnovici), — već, ne. vezujući se ni za kakve preživele istoriske oblike i šablone, stvoriti na naučnim principima i prema zahtevima prakse (a u skladu sa novim društvenim uređenjem) najcelishodniji sistem organizacije šumarstva, koji bi što potpunije i što ađekvatnije odgovarao našoj današnjoj stvarnosti, odnosno u okviru koga bi se postigli najveći ekonomski rezultati, i to ne više u interesu ove ili one društvene grupe ili klase, već u interesu društva kao celine. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 6 <-- 6 --> PDF |
Međutim, da bi se kod rešavanja ovog krupnog problema došlo do što pravilnijeg rešenja, potrebno je prethodno, makar i u osnovnim crtama, problem organizacije šumarstva u socijalizmu i teoriski osvetliti, t. j . ukazati na one bitne, suštinske i naučne elemente u njemu, koji omogućavaju njegovo pravilno teorisko rešenje. Pravilnim primenjivanjem ovih teoriskih osnova (elemenata) na konkretne društveno-ekonomske i političke uslove određenog razvojnog stupnja prelaznog perioda, doći će se bez velikih teškoća do traženih konkretnih rešenja. III. Problem organizacije šumarstva je vrlo širok i složen. Da bi se on pravilno i u suštini svojoj shvatio potrebno ga je uprostiti, t. j . putem analize raščlaniti i ukazati na ono što je u njemu bitno. Ovo tim pre što mnogi sasvim nebitni elementi i sekundarne pojave ometaju da se jasno sagleda njegova prava sadržina1. Za organizaciju šumarstva je, kao i za organizaciju ostalih društvenoekonomskih delatnosti, od odlučujućeg značaja ekonomski momenat. On je taj koji određuje smisao, karakter i obim određenog organizacionog sistema. Ako se posmatra problem organizacije šumarstva s obzirom na ekonomski momenat, onda se on odmah mora teoriski raščlaniti u dva osnovna dela: prvi, koji se sastoji od organizacije ekonomske osnove šumarstva i, drugi, koji čini organizaciju društvene nadgradnje u šumarstvu. Logično je i jedino moguće da je prvi deo primaran i da uslovljava drugi. Pošto ekonomsku osnovicu šumarstva čini šumska privreda, ili još tačnije — šumska proizvodnja, to znači da organizacija ekonomske osnovice šumarstva obuhvata najpre organizaciju svih pojedinačnih sektora šumske privrede posebno (podizanje i gajenje šuma, eksploatacija šuma, organizacija saobraćaja i si.) a zatim skladno povezivanje svih tih posebnih organizacionih sistema u jedinstveni sistem organizacije šumske privrede (proizvodnje) kao celine. Sistem organizacije ekonomske osnovice uslovljava sistem organizacije društvene nadgradnje u šumarstvu, ili, drugim recima, organizacija šumske proizvodnje određuje organizaciju onih društvenih delatnosti u šumarstvu koje služe toj proizvodnji ili je dopunjuju i unapređuju (političko- upravna služba u šumarstvu, školstvo, naučno-istraživački rad, propaganda i t. si.). Zbog ovoga se i rešavanju problema organizacije društvene nadgradnje u šumarstvu može efikasno pristupiti tek onda kada je u osnovi rešen problem organizacije njene ekonomske osnove (šumske privrede, proizvodnje). Međutim, ni sama ekonomska osnovica šumarstva nije jedinstvena. Nju čine uglavnom dva, po svojim ekonomskim obeležjima, dosta različita dela. Prvi deo, osnovni, pretstavljaju postojeće šume i pošumljene površine, koje se mogu koristiti za privređn esvrhe. To je t. zv. aktivni šumski fond (aktivna ekonomska osnovica). Drugi deo obuhvata nepošumljene površine namenjene šumskoj proizvodnji t. zv. pasivni šumski fond (pasivna ekonomska osnova). Razlikovanje ova dva dela ekonomske 1 Da je to tačno vidi se i po tome što se najčešće govori o organizaciji šumarske službe (što je sasvim sekundarno) umesto o organizaciji šumske privrede (što je bitno) ili o organizaciji šumarstva. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 7 <-- 7 --> PDF |
osnovice šumarstva vrlo je značajno za rešavanje problema organizacije ekonomske osnovice šumarstva. Pošto će njihove osnovne ekonomske karakteristike u suštini svojoj razlikuju, to i načela organizovanja upravljanja njima ne mogu biti istovetna. Najzad, pre nego što se pređe na dalja izlaganja, treba u najkraćim potezima ukazati na smisao i cilj, odnosno na suštinu organizovanja, i to kako ekonomske osnovice šumarstva tako i njene društvene nadgradnje. Smisao (osnovni princip) organizacije ekonomske osnovice šumarstva je u skladnom, harmoničnom, sjedinjavanju ekonomske (privredne) delatnosti čoveka (društvene zajednice), s jedne strane, i delovanja prirode, s druge, a u cilju postizavanja najvećih ekonomskih koristi, kako direktnih (materijalnih dobara) tako i indirektnih (kolektivnih koristi od šuma). Smisao (zadatak) organizacije ekonomske nadgradnje u šumarstvu je, u prvom redu pružanje što efikasnije stručne pomoći (škole, naučni-istraživači rad, štampa propaganda) a zatim, pružanje političkoupravne pomoći organizaciji proizvodnje (političko-upravna služba u šumarstvu). Iz ovoga jasno izlazi da smisao (cilj) organizacije šumarstva kao celine (i ekonomske osnovice i njene nadgradnje) može biti samo jedan: realizacija što boljih ekonomskih rezultata u okviru šumske privrede a u korist ćele društvene zajednice; što opet znači da je smisao organizacije ekonomske osnovice istovremeno i smisao organizacije šumarstva kao celine. Nadgradnja sama po sebi nema svoj zasebni smisao, već samo ima svoje specijalne zadatke, koji proističu iz gore navedenog jedinstvenog cilja. Ako se ima u vidu da se tu radi o ekonomskoj osnovici (organizaciji proizvodnje) koja je primarna i o njenoj nadgradnji, čije je postojanje u potpunosti njome uslovljeno, onda je logično da smisao ove poslednje mora biti istovetan sa smislom onoga što je uslovljava; iako i nadgradnja u izvesnom smislu i obimu dejstvuje na ekonomsku osnovicu. Međutim, mada je ovo naučno jedino tačno i formalno-logično jedino ispravno, ipak cilj organizacije u kapitalističkim uslovima nije jedinstven. Pored cilja organizacije ekonomske osnovice u šumarstvu, koji je deli- mično istovetan sa onim što je napred navedeno (realizacija što boljih ekonomskih rezultata ali ne u korist ćele društvene zajednice), postoji i zaseban, specijalan cilj organizacije jednog dela društvene nadgradnje, t. j . državne uprave u šumarstvu. On se deklariše kao zaštita šumskog fonda u celini u želji da se društvenoj zajednici obezbede t. zv. idealne koristi od šuma. Postojanje zasebnog cilja jednog dela nadgradnje, koji u kapitalističkim uslovima nije istovremeno i cilj organizacije ekonomske osnovice, ukazuje na osnovnu protivrečnost jedinstvene organizacije šumske privrede u kapitalizmu, odnosno na njenu nejedinstvenost. Organizacija ekonomske osnovice u kapitalizmu nije jedinstvena. U njenom okviru se sukobljavaju mnogobrojni interesi, od kojih najveći deo nije u skladu sa opštim društvenim interesima. I ovde je cilj organizacije šumske privrede realizacija što boljih ekonomskih rezultata, samo ne u korist ćele društvene zajednice, već u interesu pojedinaca ili grupe pojedinaca. Ovakav smisao organizacije proizvodnje i borba koja se vodi u njenom okviru ugrožavaju parcijalnim uništavanjem šuma celinu šum |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 8 <-- 8 --> PDF |
skog fonda, odnosno samu ekonomsku osnovicu kapitalističkog poslovanja u šumarstvu. Da bi regulisala borbu interesenata i donekle zaštitila ovu ekonomsku osnovicu od potpunog uništenja, država organizuje specijalnu političko- upravnu službu u šumarstvu. Ova ima za zadatak da »štiti« šumski fond kako od kapitalističkih eksploatatora tako i od naroda, da bi ih »sačuvala za buduće generacije«. Priznanje da u kapitalističkim uslovima ekonomsko iskorišćavanje šuma vodi njihovom uništavanju pretstavlja kako je napred pomenuto, jednu od osnovnih protivrečnosti kapitalističkog šumarstva. IV. Da bi se ukinula ova protivrečnost potrebno je da kapitalistički društveno- ekonomski odnosi budu zamenjeni novim, socijalističkim odnosima. Međutim, samo ukidanje kapitalističkih odnosa i uspostavljanje novih, socijalističkih društveno-ekonomskih odnosa u opšte-društvenim razmerama nije još dovoljno za potpuno ostvarivanje socijalističke organizacije šumarstva. Za socijalističku organizaciju šumarstva potrebni su, pored izmenjenih opštih društveno ekonomskih odnosa, i drugi specijalni kako ekonomski i tehnički, tako i kulturni preduslovi, t. j . potrebno je da postoje, da se ostvare pravilni odnosi u šumskom fondu i socijalistički odnosi u samoj šumskoj privredi. Jedan od najznačajnijih pređuslova za stvaranje socijalističke organizacije šumarstva jeste pravilno rešenje pitanje svojine šuma. U kapitalističkim zemljama šume se nalaze u rukama raznovrsnih sopstvenika Kod nas u sadašnjem momentu prelaznog perioda svojina šuma je svedena na tri kategorije (državne, zadružne i sitan seljački posed). Da bi se ostvarili svi potrebni preduslovi za stvaranje socijalističkog šumarstva neophodno je da sve šume bez izuzetka budu u društvenoj svojini — opštenarodne (državne i zadružne). Potpuno podruštvljavanje šuma obuhvata i definitivno uređenje posedovnih odnosa kako pravno tako i stvarno (na terenu). U najtešnjoj vezi je sa rešenjem pitanja svojine reonizacija samih šuma, njihovo vezivanje za određene terene i jasno, i sa ostalim privrednim granama usklađeno, preciziranje optimalnog zemljišnog fonda određenog za trajnu šumsku proizvodnju. Uređenje pravnih i stvarnih (površinskih) odnosa svojine šuma pretstavlja prvi preduslov za dalje uređenje šumsko-privrednih odnosa u uslovima izgradnje socijalizma. Ostvarivanjem socijalizma razvijaju se proizvodne snage do najvećih razmera. Privredna i tehnička zaostalost se usled ovoga postepeno svode na najmanju meru i najzad za uvek i potpuno likvidiraju. Elektrifikacija i industrijalizacija zemlje i mehanizacija poljoprivrede poboljšavaju materijalne životne uslove čitavog društva, a naročito seljaštva, što neminovno povlači za sobom kako podizanje materijalne tako i duhovne kulture. Pod ovakvim uslovima prvobitne velike potrebe za drvetom (i uopšte za proizvodima šuma) stalno će se smanjivati, tako da će se u ostvarenim socijalističkim uslovima dovesti u potpun sklad sa produktivnim mogućnostima šuma. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 9 <-- 9 --> PDF |
Primena agrotehničkih mera i mehanizacija radova u poljoprivredi cmogućiće stalno povećanje prinosa sa zemljišta stvarno pogodnih za poljoprivrednu proizvodnju, što će opet dovesti do vraćanja šumskom zemljišnom fondu svih onih zemljišta koja nisu pogodna za trajnu poljoprivrednu kulturu (apsolutna šumska zemljišta) a danas se kao takva poljoprivredno obrađuju. Pošto je čitava proizvodnja u društvenim rukama to je i upravljanje proizvodnjom potpuno kolektivno. U šumarstvu, kao i u drugim privrednim granama, proizvodnjom upravljaju radni kolektivi uz pomoć specijalnih saveta sastavljenih od pretstavnika društvenih i proizvođačko potrošačkih organizacija svestrano zainteresovanih za proizvodnju i održavanje šuma. S obzirom da pritiska na šume uopšte nema (potrebe za drvetom dovedena u sklad sa proizvodnim mogućnostima šuma) i s obzirom da je šumsko gazdinstvo potpuno uređeno a samo gazdovanje se izvodi na najsavremeniji način — to je visoka društvena svest kolektiva, kome je povereno upravljanje određenom organizacionom jedinicom, dovoljna garancija da će se šumama upravljati po osnovnom socijalističkom principu (realizacija najvećih rezultata u društvenu korist) koji uključuje u sebe i princip očuvanja šumskog fonda kao celine. Drugim recima, u ostvarenom socijalističkom društvenom uređenju ne postoji potreba za primenom prisilnih političko-upravnih mera kojima treba da se postigne zaštita šuma u cilju očuvanja celine šumskog fonda. Državni organi prinude su uglavnom odumrli, te ih prema tome nema ni u okviru organizacije šumarstva. Državna uprava u šumarstvu više ne postoji jer svaki kolektiv, kome je povereno upravljanje određenim kompleksom šuma (geograf sko-prirodnom ili privrednom celinom) upravlja njime potpuno u duhu socijalističke skladnosti dela i celine; upravlja stvarno onako kako je to u skladu sa interesima čitave socijalističke zajednice. Upravljanje šumama nije više političko-upravni i političko-privredni problem. Upravljanje šumama je u ostvarenim socijalističkim uslovima čisto organizaciono-ekonomski, tehnički i biološki problem. S obzirom na ovo, očigledno je da se problem organizacije šumarstva u socijalizmu pravilno svodi na ekonomsko-tehničko-biološku organizaciju proizvodnje, na iznalaženje najcelishodnijih organizacionih oblika i najekonomični]ih metoda putem kojih će se ostvarivati najbolji rezultati u šumskoj proizvodnji. Ovakvom organizacijom ekonomske osnove određena je i organizacija društvene nadgradnje u šumarstvu. U organizaciji nadgradnje potpuno otpada deo koji se odnosi na organizaciju državne uprave u šumarstvu (političko-upravne i nadzorne funkcije), a ostaju samo oni delovi koji treba da pomognu i usavrše kako ekonomsko-tehničko-biološku stranu socijalističke proizvodnje (razni ekonomski, tehnički i biološki instituti), tako i društvenu (razne društvene organizacije stručne i amatera) kao i oni koji treba da ostvaruju stalnu reprodukciju stručnih kadrova (razne vrste škola). Napred navedena osnovna protivrečnost organizacije kapitalističkog šumarstva (da se šumski fond održava u interesu društva i istovremeno silom državne vlasti štiti da ga isto to društvo ne uništi) novostvorenim uslovima ostvarenog socijalizma biće ukinuta. Društveno samoupravlja |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 10 <-- 10 --> PDF |
nje obezbeđivaće celinu šumskog fonda putem parcijalne zaštite šuma svake pojedinačne organizacione jedinice. Integritet celine biće održavan racionalnim održavanjem svakog pojedinačno dela. Društveno samoupravljanje šumama, kao osnovni princip socijalističke organizacije šumarstva, moći će se u novim društveno ekonomskim uslovima konsekventno i bez ikakvog ograničenja sprovesti. V. Dosledno sprovedeno društveno samoupravljanje šumama je realna potreba i prirodna i logična posledica izmenjenih društveno-ekonomskih uslova ostvarenog socijalističkog uređenja; što opet znači, da su društveno- ekonomski uslovi ti koji u određenom momentu diktiraju, ili nameću određenu organizacionu formu upravljanja šumama, a u prvora redu organizaciju šumske proizvodnje. Uslovljenost organizacionih oblika društveno-ekonomskom sadržinom onoga što se organizuje (preduzeća, šumsko-privredne jedinice, privredne grane i si.) potpuno je očigledna. S obzirom rta ovo logično se mora doći do zaključka, da organizacija šumarstva u prelaznom periodu ne može biti istovetna ni sa organizacijom šumarstva u kapitalizmu ni sa onom koja će biti ostvarena u socijalizmu. Ona u sebi mora imati izvesne elemente i karakteristike kako bivše kapitalističke tako i buduće socijalističke organizacije. Da li će konkretna organizacija u određenom momentu prelaznog perioda biti bliža kapitalističkoj ili socijalističkoj organizaciji zavisi ođ ukupno izvršenih promena u zemlji, ođ opštih novostvorenih društvenoekonomskih i političkih uslova i od stvarno pređenog puta ka socijalizmu. Za organizaciju šumarstva (šumske privrede) pored ovih opštih promena i uslova, od vrlo velikog su značaja promene izvršene u okviru šumske privrede, a posebno stvarno stanje kako šumskig fonda, tako i svih onih elemenata (činjenica) koje karakterišu šumarstvo jedne zemlje. Zbog toga određivanje najcelishodnije organizacije šumarstva u danom momentu prelaznog perioda može da dođe tek posle detaljne analize i konstatovanja napred navedenih činjenica. Ovo, međutim, ne treba vulgarno shvatiti. Ovo osnovno što određuje organizaciju šumarstva u danom momentu prelaznog perioda svakako su opšti društveno-ekonomski uslovi zemlje i opšte i posebno stanje njenog šumarstva; ali to ne znači da nema i drugih momenata, o kojima se kod određivanja konkretne organizacije šumarstva mora voditi računa. Organizacija šumarstva u prelaznom periodu, baš zbog stalnih i brzih promena u razvoju zemlje, mora uvek da bude na višem nivou nego što to zahteva momentano konkretno stanje zemlje uopšte i šumarstva posebno. Sama pak organizacija šumarstva je prelaznog karaktera. Ona postepeno prelazi iz jedne, niže, u drugu, višu, svoju formu. Usled toga ona mora da ima u sebi i nove elemente, elemente novog, višeg svog oblika. Ovo istovremeno znači i to, da organizacija šumarstva u prelaznom periodu ima pored svog osnovnog zadatka u oblasti proizvodnje i drugi isto tako značajan politički zadatak, koji se sastoji u stvaranju što boljih uslova za potpunu likvidaciju kapitalističkih ostataka u šumarstvu, za potpunije njegovo unapređenje i što brži prelaz od zaostalog u napredno socijalistički šumarstvo |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 11 <-- 11 --> PDF |
Kada se ima u vidu velika zaostalost šumske privrede uopšte, a zatim krupne i revolucionarne promene na opštem društveno-ekonomskom planu (iza kojih promene u šumarstvu daleko zaostaju) i najzad želje i potrebe da se ove promene i u šumarstvu ubrzaju, odnosno da se što pre. ostvare pogodni uslovi za to — onda se tek može sagledati pravi i veliki značaj ovog ekonomsko-političkog zadatka koji treba da ostvaruje organizacija šumarstva u prelaznom periodu. VI. Uzimajući u obzir sve ono što je do sada izloženo izlazi da je za konkretnu organizaciju šumarstva u našoj zemlji i u današnjoj etapi njenog opšteg razvoja, a posebno šumarstva, značajno više momenata, od kojih na prvo mesto dolaze: opšte stanje šumske privrede u zemlji, stanje šumskog fonda, potrebe zemlje za šumskim proizvodima (a u prvom redu za drvetom i pašom) i mogućnosti da se te potrebe zadovolje, odnos narod.v prema šumi i njegova svest o značaju šuma, racionalnoj upotrebi drveta i štednji i najzad ekonomsko-politički zadaci koji se postavljaju pred organizaciju šumarstva1. Opšte stanje naše šumske privrede danas nije zadovoljavajuće. Naročito ne zadovoljava današnje stanje šumskog fonda kao celine. Ukupna šumska površina iznosi 33,1% a 29,3% je stvarno pod šumom od ukupne državne površine. Odnos mladih, sređnjodobnih i zrelih šuma je nepovoljan (48:29:23) jer postoji znatan višak mladih šuma, odnosno manjak zrelih i srednjedobnih. Ukupna masa celokupnog šumskog fonda je za 40% manja od one koju bi normalno trebalo da ima (stvarno 825 miliona kubika a treba 1.317 miliona kubika). Godišnji prirast zbog svega ovoga iznosi svega 15,693.273 m:i (prosečno 2,20 m3 po 1 hektaru) umesto 25,531.816 m3 koliko bi trebalo da iznosi uz normalan odnos dobnih razreda i normalan šumski fond2. Od ukupne površine 4/5 šuma je bez uređajnih elaborata. A ogromne površine goleti i obešumljenih površina tek treba privesti šumskoj kulturi. Pitanje nacionalizacije šuma još nije rešeno, te je još relativno veliki deo šumskog fonda u privatnim rukama (naročito u Srbiji i Sloveniji). U vezi sa ovim ni svojinski odnosi u izvesnim narodnim republikama još nisu definitivno pravno i stvarno uređeni. Sve ovo pretstavlja teško nasleđe prošlosti koje celishodnom organizacijom šumarstva a uz snažnu podršku državne uprave treba u prelaznom periodu da se likvidira. Ovakvo stanje još više pogoršava velika nesrazmera između potreba zemlje za drvetom i stvarnih mogućnosti naših šuma. U periodu obnove seklo se godišnje nešto malo više nego pre rata (28 3 miliona kubika), a za vreme izvođenja prvog petogodišnjeg plana taj se obim seča nije mogao smanjiti zbog opšte izgradnje zemlje i izvoza. 1 Napred je rečeno da je organizacija šumarstva samo deo opšte organizacije državne uprave i narodne privrede. Prema tome potpuno je jasno da se organizacija šumarstva mora uskladiti sa organizacijom ostalih delova državne uprave i privrede, i da se mora zasnivati na opštim načelima državnog, privrednog i društvenog uređenja zemlje. Zbog toga je to u daljem izlaganju i ispušteno i uzeti u razmatranje samo momenti specifični za šumarstvo. 2 Inž. Stjepan Šurić, Šumarstvo i drvna industrija, »Tehnika«, br. 3, 1952, Beograd. 505. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 12 <-- 12 --> PDF |
Usled relativne privredne i kulturne zaostalosti izvesnog dela našeg seoskog stanovništva u nekim planinskim delovima zemlje drvo je još i danas osnovni materijal za podmirenje najvećeg dela potreba seoskog -domaćinstva (građenja, izrade od drveta i ogrev), a njegova upotreba za ove svrhe je još skroz neracionalna. Niska svest o vrednosti drveta i značaju šuma (izuzev Slovenije i jednog dela Hrvatske) potencira ovu neracionalnost upotrebe do rasipništva. Sve ovo pojačava nesklad između potrošnje drveta i mogućnosti naših šuma i izaziva neobično jak pritisak na šume kako od strane tržišta tako i od strane seoskog stanovništva (pored drveta treba imati u vidu i pašu i si.). Da bi se u našem današnjem šumarstvu stvorile osnove za novo i pravo socijalističko šumarstvo potrebno je mnogo što šta u njemu izme niti, a u prvom redu likvidirati napred navedene nedostatke, nesrazmere i neuređene odnose. Likvidacijom ovih ostataka i posledica kapitalističkog delovanja u njemu izvući će se šumska privreda iz svoje privredne i teh ničke zaostalosti i podići na nivo drugih naprednih privrednih grana. Nije potrebno naglašavati koliko je to obiman, i dugotrajan posao. Zadaci koji iz njega proističu neobično su važni i odgovorni, i što je naročito značajno, to su zadaci koji daleko prelaze uske okvire lokalnih zajednica i koji se zbog toga efikasno mogu rešavati samo u republičkim ili opštedržavnim razrnerama. I ova, sasvim kratka i površna analiza današnjeg stanja naše šumske privrede dovoljna je da ukaže na put kojim treba ići pri rešavanju pitanja organizacije ekonomske osnovice u šumarstvu prelaznog perioda. Opšti društveno-ekonomski i politički uslovi u kojima se stvara nova organizacija šumske privrede neosporno su socijalistički (vlast u rukama radnog naroda, komandne pozicije u privredi i si.). Dalji opšti društveni razvoj (upravljanje privrednim organizacijama od strane radnih kolektiva, jačanje društvene i ekonomske svesti i si.) a naročito ekonomski i privredni (porast proizvodnih snaga i produktivnosti rada, industrijalizacija, elektrifikacija, mehanizacija teških radova u poljoprivredi i šumarstvu i si.) stvara sve povoljnije perspektive kako za smanjenje pritiska na šume, tako i za racionalniju upotrebu drveta i bolju zaštitu šuma. Ovi opšti uslovi omogućavaju da se organizacija šumske privrede već u prelaznom periodu u osnovici svojoj postavi na socijalističke temelje i poslovanje uredi prema naučnim principima. Sama pak organizacija u celini svojoj ne može biti socijalistička zbog napred navedenih negativnih karakteristika šumskog fonda i šumske privrede. Ona će to vremenom postati, i to utoliko pre ukoliko se brže normalizuju stvarni odnosi u okviru šumskog fonda, odnosno ukoliko se brže budu ostvarivali socijalistički odnosi u šumskoj privredi. U svakom slučaju osnovica današnje organizacije šumske privrede mora biti takva da se sa ostvarivanjem tih pravilnih i socijalističkih odnosa ona u bitnosti svojoj ne menja, već da nestaju oni njeni atributi koji su uneti u organizaciju kao nužni, koji su uslovljeni današnjim stanjem šumskog fonda i šumske privrede. Ovi atri buti će, jasno je, nestajati sa promenom današnjeg stanja i ustupiti mesto socijalističkim atributima organizacije šumarstva. S obzirom na ovo, odmah se postavlja pitanje: kakva treba da bude ta osnovica buduće socijalističke organizacije šumarstva. 506 |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 13 <-- 13 --> PDF |
Pre svega u socijalizmu, a i danas, u prelaznom periodu, mora se povući jasna razlika između organizacije upravljanja aktivnim i organizacije upravljanje pasivnim šumskim fondom. Socijalistička organizacija aktivnog šumskog fonda sastojaće se u budućnosti od niza malih potpuno samostalnih organizacionih jedinica kojima će autonomno upravljati radni kolektivi1. Savetodavni, i unekoliko kontrolni organi, ovih kolektiva biće pretstavnička tela građana i društvenih organizacija zainteresovanih upravljanjem dotične šume. U prelaznom periodu ove osnovne organizacione i privredne jedinice ne mogu biti potpuno samostalne. One moraju biti objedinjene većim organizacionim jedinicama, jakim privrednim organizacjama, koje će biti u mogućnosti da efikasno sprovode potrebne mere za stvaranje pravilnih odnosa u današnjoj našoj šumskoj privredi. A njima će za izvesno vreme biti potrebna kako opšta tako i stručna snažna podrška državne uprave, jer su u pitanju krupni ekonomsko-politicki i upravni problemi, koje ne mogu rešavati čisto privredne šumarske organizacije, pa makako velike bile. Nesamostalnost osnovnih organizacionih jedinica, postojanje viših šumarskih privrednih organizacija i prenošenje na njih izvesnih funkcija ovih prvih, kao i postojanje državne uprave u šumarstvu — ima, očigledno je, prelazan karakter; sve je to uslovljeno jednim specijalnim stanjem, koje se razvojem menja i neminovno nestaje1. Istovremeno to su i kapitalistički atributi u organizaciji šumarstva prelaznog perioda; oni pretstavljaju jednu privremenu organizacionu nužnost u borbi za uspešno likvidiranje teškog nasleđa prošlosti. Nov i čisto socijalistički elemenat u takvoj prelaznoj organizaciji aktivnog šumskog fonda bila bi institucija pune društvene kontrole, kako nad radom osnovnih, tako i nad radom viših privrednih organizacija u šumarstvu. Ovu društvenu kontrolu, kao što je napred pomenuto, vršili bi specijalni saveti građana i pretstavnika komunalnih zajednica i raznih društvenih organizacija. Upravljanje od strane radnih kolektiva, kao najviša organizaciona forma, uvela bi se svuda gde za to ima stvarnih uslova. A glavni od ovih uslova je ekonomska zainteresovanost radnog kolektiva za rad i uspeh 1 Svuda dalje u tekstu kada se govori o »samostalnim organizacionim jedinicama « ili o »osnovnim organizacionim jedinicama«. Treba razumeti pod tim terminom mala šumska gazdinstva (ili šumska dobra) koja su organizaciono i poslovno vrlo bliska privrednim preduzećima u drugim sektorima narodne privrede. Kada te osnovne organizacione jedinice orgovaraju današnjim šumskim upravama (šumarijama), koje se već znatno razlikuju od predratnih, ali su ipak još daleko od toga da budu adekvatne osnovnim organizacionim jedinicama socijalističkog šumarstva. Ovakva ograđivanja su potrebna zbog toga što terminološki razvoj, izgleda, prilično zaostaje za privrednim. Život stvara nove institute u privredi, i oni postoje bez obzira na ime kojim ih obeležavamo i bez obzira da li im to ime odgovara ili ne, da !i adekvatno izražava novu sadržinu instituta ili ne. Teškoće koje usled ovoga nastaju naročito su značajne u ekonomskoj i upravnoj oblasti šumarstva. 1 Pod terminom »više privredne organizacije« u šumskoj privredi imaju se u vidu organizacije koje treba u prelaznom periodu da objedinjuju još nesamostalne osnovne organizacione jedinice .Za sada su one slične današnjim direkcijama šunu u Srbiji i Sloveniji i šumskim gazdinstvima u Hrvatskoj, od kojih prve iako su zadržale stare nazive nisu suštinski iste sa predratnim direkcijama šuma. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 14 <-- 14 --> PDF |
preduzeća, i to specijalno onog dela radnog kolektiva koji čine radnici stvarno zaposleni u proizvodnji. U šumskoj proizvodnji stalnih radnika ima vrlo malo, što sadanju šumsku proizvodnju društveno bitno razlikuje od industriske proizvodnje. Intenziviranjem radova u organizacionoj jedinici prelaznog perioda treba da se stvore uslovi za rad preko ćele godine, što će omogućiti ustaljivanje radne snage i obrazovanje odgovarajućih radnih kolektiva potrebnih za kolektivno upravljanje gazdinstvom2. što se tiče pasivnog šumskog fonda, t. j . ogromnih površina koje treba u javnom interesu pošumiti — tu organizaciju osnovnih jedinica treba izvesti na istim principima na kojima su organizovana i građevinska preduzeća koja izvode velike investicione radove opštedržavnog značaj A (javne železnice, javni putevi, hidrocentrale i si.). Po izvršenim radovima, pošumljene bi se površine kao mlade kulture, posle izvršene kolaudacije, predavale na privredno upravljanje ili najbližoj osnovnoj organizacionoj jedinici ili bi se od njih samih stvarale nove organizacione jedinice1. Očigledno je da se u ovakvoj organizaciji šumske privrede, koja je ovde data šematski i u najgrubljim crtama, ističu dve osnovne karakteristike: s jedne strane, izvestan centralizam u upravljanju2, i snažna podrška državne uprave (kao ostatak starog i baš zbog postojanja i likvidiranja starih odnosa u našoj šumskoj privredi) i, s druge, potpuna društvena kontrola nad upravljanjem šumama (kao dosledno sproveden socijalistički elemenat) sa postepenim ostvarivanjem upravljanje šumama od strane radnih kolektiva. Koji će elemenat u organizaciji šumarstva prelaznog perioda imati momentanu prevagu zavisi od konkretnog stanja šumskog fonda i postojećih odnosa u šumskoj privredi. Sa napredovanjem u stvaranju socijalističkih odnosa uopšte a posebno u šumskoj privredi, nestajaće iz organizacije prelaznog perioda nužno zaostali elementi prošlosti a njihovo mesto će zauzimati novi, socijalistički. Iz svega ovoga jasno izlazi da je težina pitanja organizacije šumske privrede u prelaznom periodu (pa i celog šumarstva) upravo u tome (pored poznavanja teoriske strane pitanja) da se realno i što bliže odrede i procene, s jedne strane, opšti društveno-ekonomski, politički i pravni uslovi kao okviri za postojanje određene organizacije šumarstva a, s druge, konkretno stanje šumskog fonda i stvarni odnosi u šumskoj privredi, t. j . oni specifični uslovi koji bliže determinišu tu organizaciju i uslovi javaju efikasnost njenog poslovanja. Nametanje preživelih organizacionih oblika za čije postojanje nema više realnih uslova, kao i uvođenje izvesnih novih organizacionih formi 2 Sve se ovo odnosi na šumski fond kao celinu, t. j . na sve šume bez obzira na vlasništvo. Osnovne i više organizacione jedinice bi postojale zasebno za državne, zasebno za zadružne a zasebno za privatne šume. Tako se nacionalizacijom privatnih šuma, koja je u socijalizmu neizbežna, ne bi ništa izmenilo u osnovnoj organizacionoj strukturi. 1 Pri ovome se uvek ima u vidu da obim delatnosti osnovne organizacione jedinice aktivnog šumskog fonda obuhvata čitav proizvodni proces: gajenje, eksploataciju (seču, izradu, izvoz) i prodaju šumskih proizvoda. 2 Ne možemo se složiti sa T. Francois (Politique, Legislation et Administration forestiers, Washington, 1950), i nekim drugim autorima koji centralizam u upravljanju šumama ističu kao neku bitnu, elementarnu karakteristiku samog šumskog fonda; čime hoće da kažu da je centralizam u organizaciji šumarstva objektivno nužan, beL obzira na uslove, mesto i vreme u kome se konkretna organizacija ostvaruje. |
| ŠUMARSKI LIST 12/1953 str. 15 <-- 15 --> PDF |
za čije oživotvorenje nisu još većim delom stvoreni potrebni uslovi — vodi neminovno posle dužeg ili kraćeg vremena neuspehu u poslovanju. A neuspeh u poslovanju (upravljanju) sa šumama, kada je u pitanju nepravilno postavljena organizacija šumarstva, ima obično vrlo velike razmere i prouzrokuje dalekosežne posledice, koje se tek radom od više decenija mogu potpuno otkloniti. Resume L´auteur expose les principes de l´organisation du Service forestier en soulignant qu´il est necessaire pour une vraie organisation socialiste de realiser d´abord les conditions generales et socialistes ensuite les conditions speciales au point de vue des ressources et de l´economie forestieres. Etant donne que, dans la periode de transition outre les conditions generales et socialistes deja realisees, il y a des disproportions considerables entre les ressources forestieres et le relations dereglees en economie forestiere. Pour cette raison l´organisation dans cette periode aurait un caractere transitoire, c´est-a-dire qu´elle comprendrait en meme temps des signes d´une organisation aussi bien capitaliste que socialiste. Par la realisation des rapports socialistes dans l´economie forestiere les elements socialistes predomineront peu a peu au point de vue de l´organisation. Les caracteristiques principales de l´organisation du Service forestier de la periode de transition sont les suivantes: un certain centralisme dans la gestion des forets fortement appuye par l´administration d´Etat d´une part (les restes de l´element capitaliste) et de l´autre, par le controle social de toutes organisations forestieres (le nouvel element socialiste) par l´introduction successive des collectivites de travailleurs dans la direction concernant les forSts. OSVRT NA SIMMONSOVU I MUNGEROVU FORMULU - Dr. D. Klepac (Zagreb) izračunavanje godišnjeg etata glavnog prihoda najpoznatija i naj Za jednostavnija je Mantel-Massonova formula (1). Iako ta formula nije mogla izdržati naučnu kritiku, ona će se vjerojatno još dugo održati u praksi, jer se osniva na dvjema veličinama, koje se mogu razmjerno najlakše utvrditi. To su: totaln a drvna zaliha šume (V) i ophodnja (u). Ipak, ni totalnu drvnu zalihu nije uvijek baš jednostavno odrediti, jer u praksi mjerimo samo stabla iznad taksacijske granice. Kad je ta granica dosta niska, a to je u intenzivnom šumskom gospodarstvu, formula (1) može dati zadovoljavajuće rezultate. No kod ekstenzivnijeg gospodarenja, gdje je taksacijska granica viša, formula (1) je, dakako, neupotrebljiva. Imajući pred očima tu činjenicu Simmons je (po Jer ram u, 1945., str. 49.) modificirao Mantel-Massonovu formulu i učinio je upotrebljivom i za taj slučaj, t. j . onda, kad je taksacijska granica visoka, te prema tome poznajemo samo jedan dio totalne drvne zalihe. Evo u najkraćim crtama izvoda Simmonsov e formule! |