DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu



ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 44     <-- 44 -->        PDF

TABLICE POSTOTKA PRIRASTA*
O nekim mogućnostima određivanja postotka prirasta


Dr. Dušan Klepac (Zagreb)


V
V
olumni prirast sastojine ili cijele šume možemo izračunati na različite
načine. No ako ispustimo iz razmatranja kontrolnu metodu, onda nam
za određivanje volumnog prirasta preostaju uglavnom dvije metode.
Prva je metoda izražena formulom (1), a druga formulom (2).


A = N,XP,+N 2XP 8+ + N«XPX (1)


A = M1X1^ + M 2XIg)+.... + M*X1g) (2)


(A) označava godišnji volumni prirast cijele sastojine;1 N1( N2
N* = broj stabala u prvom, drugom, x-tom debljinskom stepenu.
Pi, P2, P* = aritmetski srednji godišnji volumni prirast u prvom,
drugom x-tom debljinskom stepenu; p1( p2 , px = postotak volumnog
prirasta u prvom, drugom, x-tom debljinskom stepenu.
Mu M2, Mx = drvna masa u prvom, drugom, x-tom debljinskom
stepenu.
Budući da smo prvu metodu već obradili (7), ograničit ćemo se ovdje
na drugu, t. j . na formulu (2).
U formuli (2) imamo dvije nepoznanice: postotak prirasta


(p) i drvnu masu (M).
Za postotak volumnog prirasta postoji mnogo formula. Jedna od najpoznatijih
je P r e s s 1 e r o v a:


200 ., M — rn ,-,


P = — X T^— (3)


n M + m


U toj formuli (m) označava drvnu masu na početku, a (M) drvnu masu
na koncu periode od (n) godina. U modernom uređivanju šuma drvnu masu
određujemo na temelju jednoulaznih drvnogromadnih tablica, koje zovemo
također uređaj nim tablicama ili tarifama (8). Krivulja
takvih tablica predočena je na slici 1.


Na toj slici (Vd) označava drvnu masu srednjeg stabla u debljinskom
stepenu od (d) cm, t. j . drvnu masu, koju iskazuju jednoulazne drvnogromadne
tablice za prsni promjer od (d) cm; (V^+ 5) označava drvnu masu
srednjeg stabla u debljinskom stepenu od (d -f- 5) cm, t. j . drvnu masu,
koju iskazuju jednoulazne drvnogromadne tablice za prsni promjer od
(d + 5) cm.


* Na savjetovanju taksatora NR Hrvatske, koje je održano dne 15., 16. i 17.
veljače ove godine u Upravi za šumarstvo Državnog sekretarijata
za poslove narodne privrede u Zagrebu, povjereno mi je, da izradim
metodu za određivanje prirasta. U vezi s time donosim ovdje jednu
metodu, koju sam opisao na temelju najnovijih dostignuća nauke o prirastu u svijetu,
kao i na temelju svojih istraživanja prirasta u našim šumam u toku posljednjih
pet godina.
1 U formulama (1) i (2) prvi član sadržava i jedan dio priliva u sastojinu
(Einwachs, Passage ä la futaie), no kako je taj dio neznatan, on se može supsumirati
pod prirast.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 45     <-- 45 -->        PDF

Pita se, kojim postotkom prirašćuje drvna masa (V*)? Odgovor na
to pitanje daje nam formula (3a).


V./+ — Vđ \d + 5 + Vd


= p : 100


_200 Vd+s — Vd


(3a)


P " n Vd+s + \d


U formuli (3a) (n) označava vrijeme, koje je potrebno, da drvna
masa (Vd) naraste na drvnu masu (Vd+s). a to je prosječno vrijem
e prijelaza , koje bi trebalo odrediti brojenjem godova na izvrcima
dugim 2´5 cm, izbušenim iz stabala debljinskog stepena (d + 5) cm.


Sli


Zbog jednostavnosti i zbog koeficijenta sigurnosti može se (n) odrediti
bušenjem stabala u debljinskom stepenu od (d) cm.
Vd i Yd + 5 čitamo iz jednoulaznih drvnogromadnih tablica.


Na temelju dosadašnjih iskustava i pokusa utvrdili smo, da se jednoulazne
drvnogromadne tablice za naše glavne vrste drveća mogu u većini
slučajeva izraziti Schaef f erovim jednadžbama (4) i (5)2.


Vj=kXdX(d-5) (4)3


Vrf + 5 = k X (d + 5) X d (4a)


Vd = kt X (d — 5) X (d — 10) (5)4


V/+5=´ki X d X (d — 5) (5a)


2 To praktički znači, da se jeđnoulazne drvnogromadne tablice za naše glavne
vrste drveća uglavnom podudaraju s Alganovim i Schaefferovim tarifama,
koje se mogu naći na strani 198 i 199. «Šumarskog lista« od 1953. godine.


Radi ilustracije navest ćemo ovdje neke primjere.
Šurićev e jednooilazne tablice (15), izrađene za različite vrste drveća i za


5. boniteta odgovaraju Alganovi m tarifama ovako:
455




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 46     <-- 46 -->        PDF

Parametri (k) i (kx) su ovi:


V4 V4


k = k!x =


1800´ 1400´
(V45) je drvna masa stabla prsnog promjera od 45 cm, koja se kreće od
0´9 do 2´8 m3 prema bonitetu stojbine.


Ako u formulu (8a) uvrstimo vrijednosti iz formule (4) i (4a),
Presslerova formula poprima oblik transkribirane Schneide
r o v e formule:


(6)
Uvrstimo li u formulu (3a) vrijednosti iz formule (5) i (5a), Press lerova
formula prelazi u Schaefferovu formulu:


(7)
Formula (6) je identična s originalnom Schneiderovo m formulom
(8).


400 v 1


P (8)


d n


Vrsta drveća Tablice Bonitet odnosno broj tarife
Sunčeve I. II. III. IV, V.
Bukva
Alganove Ni 19 Ka 16 Ni 13 Ni 10 N° 7
Šurićeve I. 11. III. IV. V.
Jela i smreka
Alganove Ni 15 JNs 13 Ne 11/10 Ni 8 JVs 5
Bor
Šurićeve
Alganove
I,
JV° 13
II.
JVs 11
III,
Ni 10/9
IV.
Na 8
V.
Ni 6


Emrovićeve tarife za hras t (4) podudaraju se s Alganovim tarifama i to
ovako:


Emrovićeva tarifa JVs 1 JVs 2 JVs 3 JVs 4 Ni 5 JVs 6 JVs 7 JVs 8 Ni 9 NslO JYsii NH2
Alganova tarifa N° 8 Ne 9 JVs 10 JVs 11 JNsl2 Ni 13 NiU Na. 15 JY2I6 No.ll JY2I8 JVo 19


Emrovićev e jednoulazne drvnogromadne tablice za poljski jasen (3) izrađene
na bazi originalnih obličnih brojeva slažu se sa Schaefferovi
m tarifama. (Prosječni »M2« u tabeli 3 na str. 116 »Šumarskog lista« od 1953.
odgovara 11. Schaefferovoj tarifi).


Vajdin e jednoulazne drvnogromadne tablice za smrek u (21) odgovaraju
Schaefferovi m tarifama; Vajdin a jednoulazna drvnogromadna tablica za
smreku na prvoj primjernoj plohi (v. »Šumarski list« od 1933. str. 304) odgovara 13.
Schaefferovoj tarifi, ona na drugoj i trećoj primjernoj plohi 14. Schaefferovoj
tarifi, i t. d.


Općenito bi se moglo reći, da Alganov e tarife odgovaraju za sastojine jakog
debljinskog i visinskog prirasta (gdje su visinske krivulje strme), što je




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 47     <-- 47 -->        PDF

Razlika je jedino u tome, što u formuli (6) (n) označava broj godova
na 2´5 cm, a u formuli (8) (n´) označava broj godova na 1 cm.


n = 2´5 n´; n´´ = —
2"5


Prema tome formula (6) — kao i formula (8) — daje postotak
plošnoga prirasta, što će reći dvostruki postotak debi
jinskog prirasta.


Kod stabala, odnosno kod jednodobnih sastojina, zrelih za sječu ili koje
nisu daleko od sječne zrelosti, visinski je prirast neznatan. U tim je slučajevima
dopušteno zanemariti visinski prirast i uzeti u račun samo postotak
plošnog prirasta, koji je tada gotovo jednak postotku volumnog prirasta.


U mladim i srednjodobnim sastojinama, kao i u prebornim šumama,
formula (6) daje preniske rezultate za postotak volumnog prirasta. Točnije
rezultate za postotak volumnog prirasta u tim sastojinama dat će
formula (7), jer je u njoj došao do izražaja i visinski
prirast.


Praktična primjena


Za olakšanje obračuna prirasta sastavio sam dvije tablice postotka
prirasta. To su dvoulazne tablice. Jedan ulaz je prsni promjer stabla
(d) s korom, a drugi broj godova na izvrtku dugom
2´5 cm (n). Prvu sam tablicu konstruirao na temelju formule (6), a drugu
na temelju formule (7).


Prva tablica vrijedi za debela stabla, odnosno za odrasle jednodobne
sastojine. Druga tablica vrijedi za mlade i srednjedobne jednodobne sastojine,
kao i za preborne šume.


»Tablice postotka prirasta« dat će to pouzdanije rezultate,
što je točnije utvrđen (n), to će reći broj godova na izvrtku dugom
2"5 cm. Zato ćemo se ukratko ostvrnuti na to:


1. Koliko uzimati izvrtaka?
2. Kako uzimati izvrtke?
3. Kako analizirati izvrtke?
4. Kako odrediti prosječne vrijednosti za (n) ?
5. Kako organizirati rad na terenu?
najčešće u preborno j šumi. Zato Francuzi zovu te tablice »tarifs rapides«.
Schaefferov e tarife odgovaraju bolje za sastojine slabijeg debljinskog i visinskog
prirasta (gdje su visinske krivulje položite), što je najčešće u
jednodobnim sastojinama visoke regularne šume. Zato se Schaefferov e tablice
zovu »tarifs lents«.


Dakako, da će biti takvih slučajeva, kad će pojedinim sastojinama preborne šume
bolje odgovarati Schaefferove nego Alganove tarife, kao što je to na pr.
kod pokusne plohe »Jasle I«, gdje je visinska krivulja prilično položita, pa je visinski
prirast malen (vidi »Šumarski list« od 1953., str. 37—50 i »Šumarski list« od 1954.,
str, 96. i 97.). Isto se tako može dogoditi, da će nekim sastojinama visoke regularne
šume bolje odgovarati Alganove nego Schaefferove tarife; to će se pojaviti
onda, kad je debljinski ili visinski prirast velik, kao što je to slučaj s hrasticima
u Lipovljanima.


Radi potpunosti spominjemo, da je u Njemačkoj Loetsc h (1952) sastavio 15
»Kluppfestmetertarife«, koje vrijede uglavnom za sve slučajeve. Komparirajući svoje
tarife s Alganovim i Schaefferovim, on je konstatirao savršeno podudaranje.
´


3 Formulom (4) definirane su Schaefferov e tarife (»tarifs lents«).


1 Formulom (5) definirane su Alganov e tarife (»tarifs rapides«).




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 48     <-- 48 -->        PDF

Tabs´/a 1


PRSti/ PROMJER (d) cm


ff
-
SV


15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100


1000x


POSTOTffk PLOŠNOG PP/PffSTff p = :
d T)
4


5 1333 10W 800 667 571 500 *** *00 36* 3 33 3 08 286 2 67 2 50 235 222 210 200 5
6 1111 853 667 555 *76 *17 5 70 5 35 3 03 278 256 238 2 22 2´08 196 185 175 167 6
7 952 71* 5 71 *76 *08 3 57 317 286 260 238 220 20* 190 1 79 168 159 150 1*3 7
8 8 33 625 500 *17 357 312 273 250 227 208 192 1 79 167 156 1*7 139 132 125


a


9 7*1 555 *** 370 317 278 2*7 222 202 185 171 159 1*8 139 131 123 117 111 9
10 6 67 500 *00 3 35 286 250 222 2 00 182 167 15* 1*5 135 125 118 111 105 100 10


606 *5* 36* 303 260 227 202 1´82 165 151 1*0 130 121 11* 107 101 096 091
12 5 55 *17 3 55 278 2 38 208 185 167 151 139 128 119 111 10* 098 093 088 085 12
11 515 385 308 256 2 70 192 17/ 15* 1*0 128 118 110 103 096 090 085 081 077 13
14 *76 357 286 238 20* 179 159 1*3 130 119 110 102 095 089 08* 0 79 0 75 0 71 1*
13 *** 3 35 2 67 22? 190 167 1*8 133 121 111 105 095 089 083 078 0 7* 070 067 15
16 *17 312 250 208 179 156 139 125 11* 10* 0 96 089 085 078 073 069 066 062 16
17 392 29* 235 196 168 1*7 131 118 107 098 090 08* 078 075 069 065 062 059 17
18 3 70 2 78 222 185 159 139 125 111 101 095 085 079 on 069 065 062 058 055 18
19 3 51 265 210 175 1.50 132 117 105 096 088 081 075 070 066 062 058 055 055 19
20 3 35 250 2 00 167 1*3 125 111 100 091 085 0 77 0 71 067 062 059 055 053 050 20
21 317 258 190 159 136 119 106 095 087 079 075 068 065 059 056 055 0 50 0*8 21
22 3 03 227 182 151 130 11* 101 091 085 076 0 70 065 061 057 053 050 0*8 0*5 22
23 290 217 17* 1*5 12* 109 097 087 079 072 067 062 058 05* 051 0*8 0*6 0*5 23
2+ 2 78 208 167 139 119 10* 092 085 076 069 06* 059 055 052 0*9 0*6 0´** 0*2 24
25 267 200 160 135 11* 100 089 080 075 067 061 057 055 050 0*7 OH 0*2 0*0 25
26 256 192 15* 128 110 096 085 0 77 0 70 06* 059 055 051 0*8 0*5 0*3 0*0 038 26
27 2*7 185 1*8 123 106 093 082 0 7* 067 062 057 053 0*9 0´*6 0** 0*1 039 037 27
28 238 179 1*3 119 102 089 079 071 065 059 055 051 0*8 0*5 0*2 0*0 038 036 28
29 230 172 138 115 098 086 0 77 069 063 057 053 0*9 0*6 04} 0*1 038 036 03* 29
30 222 167 135 111 095 083 0 7* 067 061 055 051 0*8 0** 0*2 059 037 035 033 30
31 215 161 129 107 092 081 0 72 06* 059 05* 050 0*6 0*5 0*0 038 036 03* 032 31
32 208 156 125 10* 089 078 069 062 057 052 0*8 0*5 0*2 039 037 035 035 031 32
33 202 151 121 101 087 076 067 061 055 050 0*7 0*5 0*0 038 036 03* 032 030 33
34 196 1*7 118 098 08* 0 73 065 059 0 55 0*9 0*5 0*2 039 037 035 033 031 029 34
35 190 1*3 11* 095 082 0 71 065 057 052 0*8 0** 0*1 038 036 03* 032 030 029 35
36 185 139 111 093 0 79 069 062 055 030 0*6 0*3 0*0 037 035 035 031 029 028 36
37 180 135 108 090 077 068 060 05* 0*9 0*5 0*2 039 03b 03* 032 030 028 027 37
33 175 132 105 088 075 066 058 053 0*8 0** 040 038 035 033 0 31 029 028 0 26 38
39 171 128, 103 085 073 06* 057 051 0*7 0*3 059 037 05* 032 030 028 027 026 39
40 167 125 100 085 071 062 055 050 0*5 0*2 038 036 053 031 029 028 026 025 40


n n


458




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 49     <-- 49 -->        PDF

ToöP/a 2


PRSNI PROMJER (đ) cm
15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75. 80 85 90 95 100


POS TOTAw UOL UMNOG PRIRRS TR-p-^ * L


5 2000 1553 1000 8´00 667 571 5 00 444 400 5 64 3 33 308 2 36 267 250 2 35 2 22 2´10 5
6 16´67 11´H 8´55 667 555 476 4 17 370 333 3 03 2 78 2 56 238 2 22 2 03 1 96 ´85 175 6
7 1429 952 714 571 4 76 408 557 317 286 250 238 2 20 2 04 190 179 158 159 150 7
8 1250 833 625 500 4´17 357 312 278 2´50 227 208 192 1 79 157 756 147 1 39 132 8
9 1111 741 555 444 3 70 317 2 78 247 222 202 135 171 159 148 139 131 125 1 17 9


70 10V0 667 500 4 00 313 2´86 2 50 222 200 182 167 154 143 135 125 118 111 1 05 10
44 9´Off 606 4 54 364 3 03 260 227 2´02 162 165 151 140 130 121 114 107 1 01 096 11
42 833 555 417 533 273 258 208 185 167 151 139 128 119 111 104 098 093 088 12
43 7´6ff 513 385 308 256 2 20 192 171 154 140 128 118 110 103 096 OVO 085 0 81 13
44 7´14 476 557 2 86 258 204 1 79 159 145 HO 119. 110 102 095 089 084 0 79 0 75 14
45 6´67 444 335 267 222 190 167 148 135 121 111 105 095 089 085 078 0 74 0 70 45
46 625 417 312 250 208 179 156 139 125 114 104 096 089 085 0 78 073 069 066 46
47 588 5 92 2 94 235 196 168 147 151 113 107 098 090 084 076 075 069 065 062 a
43 555 5 70 2 78 222 185 159 139 123 111 101 093 035 079 074 039 055 062 058 18
49 5 26 551 2 63 210 175 150 132 117 105 096 088 031 075 070 066 062 0 58 055 49
20 5 00 3 53 250 2 00 167 143 125 111 100 091 083 0 77 0 71 067 062 059 055 0 53 20
21 4 76 317 238 190 159 136 119 106 095 087 0 79 075 068 065 059 056 0 53 OSO 21
22 4 54 3´03 227 f´82 151 130 114 1´01 091 083 ff 76 070 0 65 061 057 055 050 0 48 22
23 455 290 277 174 145 124 109 097 087 079 0 72 067 062 053 054 051 048 046 23
2* 417 2 78 2 08 1´67 139 119 104 092 083 076 069 064 059 055 052 049 046 0 44 24
25 400 267 2 00 160 133 114 100 039 080 073 067 061 057 055 050 047 044 0 42 25
26 385 256 192 154 1´28 110 096 035 0 77 070 064 059 055 051 048 045 043 040 26
27 3 70 247 185 148 125 106 093 082 074 0 67 062 057 055 049 046 044 041 039 27
28 357 238 179 143 119 102 089 079 071 065 059 055 051 043 045 042 040 038 28
"29 3 45 2 30 172 138 115 098 036 077 0 69 0 63 057 OSi 049 0 46 043 0 41 038 036 29
30 355 2 22 167 135 111 095 083 0 74 067 0 61 055 051 0 48 0´74 0*2 039 037 035 30
34 3´23 215 161 129 107 092 081 072 064 059 054 OSO 046 043 0 40 033 036 034 31
32 312 2 08 156 125 104 (789 0 78 069 062 057 052 048 045 0 42 039 037 035 033 32
33 505 202 151 121 101 087 076 067 061 055 030 047 043 040 038 036 034 032 33
3* 2 94 196 147 118 098 084 073 065 059 0 55 049 045 042 039 037 035 0 11 011 34
35 286 190 145 114 095 032 0 71 063 057 052 048 044 041 036 036 034 032 0 30 35
36 2 78 185 159 111 093 0´7S 069 062 055 OSO 046 043 040 037 035 035 031 0 29 36
37 2 70 180 135 108 090 077 068 060 054 0 49 0 45 042 039 036 034 032 030 028 37
38 265 175 132 105 088 0 75 066 058 055 0´48 044 040 033 035 033 031 029 028 38
39 2´56 171 128 103 085 075 064 057 051 0´47 043 039 037 0´34 0´32 0 30 028 027 39
40 250 157 125 100 0 85 071 062 035 030 0´45 0´42 038 036 033 031 0´29 028 026 40


459




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 50     <-- 50 -->        PDF

KOLIKO UZIMATI IZVRTAKA?


Broj stabala (b), koji treba izbušiti Presslerovi m svrdlom zavisi
od točnosti, koju želimo postići.
U visokim regularnim šumama prirast se utvrđuje za svaki odjel
(odnosno odsjek) posebno.


U prebornim se šumama prirast određuje također za svaki odjel posebno,
što je najpouzdanije. No ondje se prirast može utvrđivati i za gospodarsku
jedinicu, kao cjelinu, ako ona obuhvata podjednake ekološke prilike,


Kad se prirast utvrđuje za svaki odjel posebno, onda u njemu treba
izbušiti minimalno oko 150 stabala različitih debljina i različitih položaja,
ako se radi o prebornoj jelovoj sastojini, a oko polovicu manje, ako se radi


o jednodobnoj sastojini.5
Kad se prirast određuje za prebornu gospodarsku jedinicu kao cjelinu,
onda u njoj treba izbušiti minimalno 150 stabala, ako je površina šume
manja od 75 ha; za prebornu šumu površine od 75 do 100 hektara treba
izbušiti 2 stabla po jednom ha; za prebornu šumu veću od 150 ha valja
izbušiti 1´5 izvrtak po hektaru. Na temelju tih- podataka određuje se broj
izvrtaka za cijelu šumu, a taj se onda raspoređuje na pojedine odjele proporcionalno
prema broju stabala. Na primjer u jelovoj prebornoj gospodarskoj
jedinici površine od 500 ha treba izbušiti 750 izvrtaka (= 500xl´5)
sa 750 jelovih stabala različitih dimenzija i različitih položaja kako je to
naznačeno u niže navedenoj tabeli:


Odjel Površina odjela u ha Broj stabala
Broj stabala kojiizbušiti
treba
I 120 2.400 286
2 80 1.000 119
3 150 1.200 143
4 100 1.100 131
5 50 600 71
Ukupno 500 6.300 750


Budući da se gospodarska jedinica sastoji u ovom slučaju od 5 odjela,
treba u svakom uzimati uzorke (izvrtke) proporcionalno prema broju sta


5 Sa 150 jelovih izvrtaka izbušenih u prebornoj šumi jele i bukve (Fagetum
abietetosum, Horvat) postizava se mjera točnosti (P) od oko 4%, jer je vlastitim
istraživanjima utvrđeno, da koeficijent varijacije (v) debljinskog prirasta za jelu
iznosi prosječno oko 50% u toj fitocenozi (10). Prema tome je:


v 50


P 40/


U visokoj regularnoj šumi bit će koeficijent varijacije debljinskog prirasta manji,
pa ćemo za istu mjeru točnosti (P) trebati manji broj izvrtaka (b).
Dalja će istraživanja pokazati koliki su koeficijenti varijacije debljinskog prirasta
za ostale vrste drveća.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 51     <-- 51 -->        PDF

750 x 2.400\


bala. U prvom ćemo odjelu uzeti 286 I = 7, u drugom odjelu 119


6.300


750 x 1.000 \


u trećem 143 [ = rsoxi.2ooi uzoraka i t. d.


\ 6.300 r \ 6.300


Ako gospodarska jedinica obuhvata šumske predjele različitih ekoloških
faktora, onda treba gospodarsku jedinicu razdijeliti na nekoliko dijelova
(grupa odjela) s podjednakim ekološkim prilikama i svaki takav dio
posebno tretirati kod izračunavanja prirasta.


Sa svakog stabla uzima se po jedan izvrtak (uzorak).


KAKO UZIMATI IZVRTKE ?


Stabla, koja će se bušiti Presslerovim svrdlom, ne smiju se izabirati.
Bušiti treba stabla po principu slučajnosti. Zato valja na
nacrtu parcele, na kojoj će se utvrđivati prirast, povući olovkom nekoliko
paralelnih ekvidistantnih primjernih pravaca (vizura) okomito na izohipse,


Fotografija br. 1. Odjel 113. fakultetske šumarije Lip ovijani; uzimanje
uzorka pomoću Presslerov a svrdla sa stabla hrasta lužnjaka. Quercus pedunculata;
parcelle No- 1.13 dans l´inspection des forets Li p ovijan i en Slavonie.


Sondage avec la tariere de Pressier. ..-, >


Photo: Dr. Klepke, 8. III. 1954.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 52     <-- 52 -->        PDF

kako to činimo kod primjernih pruga. Bušit će se sva stabla,
koja padnu u takve primjerne pravce (vizure).


Razmak primjernih pravaca (vizura), kao i njihova ukupna duljina,
zavisi od toga koliko stabala želimo izbušiti u dotičnoj parceli. Zato treba
najprije utvrditi broj izvrtaka, koji ćemo po prilici uzeti u toj parceli (vidi
prethodnu točku). Nakon toga valja utvrditi koliko stabala padne prosječno
u jednu vizuru određene duljine. Ako na pr. u jednu vizuru duljine od 100
metara padne prosječno oko 5 stabala debljih od 175 cm prsnog promjera,
onda bi duljina vizura, t. j . primjernih pravaca, trebala iznositi oko 3 km,
da bi na njima mogli izbušiti oko 150 stabala. Kad znamo ukupnu duljinu
vizura — na pr. 3 km — onda ćemo na nacrtu dotične parcele povući olovkom
nekoliko paralelnih ekvidistantnih pravaca tako, da im ukupna duljina
iznosi po prilici 3 km.


Primjerni pravci (vizure), koje smo trasirali na nacrtu, prenose se na
teren, ali ih nije potrebno obilježavati, nego im se određuje samo početna
točka i smjer. Za taj je posao najpraktičnija- Besardov a busola, pomoću
koje se određuje smjer pravca (vizure), koji je definiran prorezima
na poklopcima spomenute busole. Sa svakog stabla (bez obzira na njegov
vanjski izgled i bez obzira na njegovo zdravstveno stanje), koje je deblje
od 17´5 cm prsnog promjera, a koje je palo u vizuru, izbušit će se u prsnoj
visini po jedan izvrtak dug oko 3 cm bez kore. U mladim sastojinama
mogu se bušiti stabla od 12´5 cm prsnog promjera na više.


U brdskom terenu buše se stabla s gornje strane, t. j . onako kako je
to uobičajeno kod mjerenja prsnih promjera. Ü nizinskim šumama ne treba
se držati određenog smjera prilikom bušenja stabala, štoviše, poželjno je,
da se stabla ne buše uvijek sa iste strane. Kod bušenja treba paziti na to,
da svrdlo ide u stablo okomito na njegovu uzdužnu os (vidi fotografiju 1).


KAKO ANALIZIRATI IZVRTKE ?


Analiza izvrtka sastoji se u tome, da se na njima izbroje godovi na
2´5 cm duljine počevši od kore. To se čini tako, da se na izvrtku od kraja
završenog posljednjeg (najmlađeg) goda odmjeri 25 cm i da se na toj
duljini izbroje godovi. Broj godova na izvrtku duljine od
2´5 cm oz n a č i 1 i smo sa (n) (vidi sliku 2., na kojoj (n) iznosi
7´5 god.).


ffTiniRll"TlilKTlKil


25 cm


SL 2


Ako zadnji god nije završen, t. j . ako bušimo stabla za vrijeme vegetacijske
periode, onda ćemo odmjeriti 25 cm od završenog pretposljednjeg
goda i na duljini od 25 cm izbrojiti godove, kako je to prikazano na slici 3,
na kojoj je (n) = 11 god.


Za olakšanje analize izvrtaka dobro dolaze specijalna užljebljena ravnala
sa polumilimetarskom podjelom (vidi sliku 4) kakve izrađuje tvornica
»M e r i 1« u Slovenj Gradecu.


,462




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 53     <-- 53 -->        PDF

U žlijeb takvog ravnala stavi se izvrtak i onda se na njem izbrajaju
godovi.


Kad su godovi vrlo gusti treba upotrebiti lupu; u tom je slučaju dobro
nožićem zagladiti (zarezati) izvrtak i navlažiti ga. Vrlo se lako mogu brojiti
godovi na izvrcima jele, smreke, bora i hrasta, teže na izvrcima
jasena, brijesta, johe, kestena i lipe, a vrlo teško na
izvrcima bukve i graba.


25.
si. 3


Najbolje je, da se izvrći analiziraju odmah na licu mjesta barem kod
vrsta drveća, kod kojih se godovi dobro razabiru.


Kad je izvrtak izbušen, izbroje se na njem godovi u duljini od 2´5 cm,
i taj se broj unosi u terenski manual (tabela 8), a izvrtak se metne natrag
u rupicu na stablu. Na pr. sa jednog jelovog stabla prsnog promjera od
216 cm izbušili smo izvrtak i na njem smo očitali, da je n = 7´5 god (vidi
sliku 2). Budući da tabela 3 ima za (n) stepene po jednu godinu (odnosno
po jedan god), a za (d) stepene po pet centimetara, zaokružit ćemo 7´5
god. na 8 god., a 21´6 cm na 20 cm i upisati jednu crticu u rubriku, gdje


se osmogodišnji stepen siječe sa dvadesetim debljinskim stepenom. Debljinski
stepen (20) obuhvata stabla prsnog promjera od 175—22´5cm; debljinski
stepen (25) obuhvata stabla prsnog promjera od 22´5—27´5 cm
i t. d. Godišnji stepen (8) obuhvata izvrtke, kod kojih se (n) kreće od
7´5—8´5 god., godišnji stepen (9) obuhvata izvrtke, kod kojih se (n) kreće
od 8´5—9´5 god., i t. d.


Kad se izvrći ne mogu analizirati na licu mjesta, onda se svaki izvrtak
umota u posebni papirić, na koji se upisuje broj odjela, u kome je rađeno,
vrsta drveća i prsni promjer stabla, s kojeg je izvrtak uzet. Rupica na
stablu začepi se drvenim štapićem.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 54     <-- 54 -->        PDF

Tabela 3


Odsjek 1/1,2/ fakultetske šumarije ZflLEStiW , , ^


Prs1a dryeca: Jeh


Mjereno u proljeće 1951.


n


4


5


6


7


8


9


10


11


12


15


14


15


16


17


18


19


20


21


22


21


24


25


26


27


28


29


30


31


32


33


34


35
36,


37 i


38


39


40


41


42


43


44


45


46


47


48


49


50


51


52


53


54


55


b


T*s


P
Pr


PRS li 1 PROMJER (d)-cm
n


20 25 30 35
ifO 4-5 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95


I
4


I l il I I l 5
I I II I l l I 6
I I IH III II im | III III l l «— 7


1 I III I
II ili II III I
II II l 8


«mi


u


III I mi
*l «ifim HfH im II l *>— 9


m


I IH
«Ml IH II III llll-*-I «. 10


mm\


I
II il III H» I «_ I II-*-i ^
11


m


i III lili *-* --Httl-*-»l-*-II *-I l
12


m(^


ili I
II lili ni llll llll i I
13


mm* w


III I li
UH II llll li 14


u


ni «II i IUI I I
15


u
u


III-*-I i
III I i I 16


u


I lll-*-llll li II I 17
l I i II II i I 18
li i i I i 19


u u


* i i
I I 20
u


i l im
i I 21
i II I 22
ni


i l i III
23


u


I
I I 24


mi im i II 25
i * im i I I i i 26
I ii I
II i 27
l l i I I i 28


11 <


i i i I
29


T~


u


i I
II II
i i 30


I 31
1 I I
II i 32
II 33


*


l
34


u u


I
I 35


1


II i 36
I 37
1 I l l 38
39
l 40
41
4-2
43


l 44
I 45


li l
46
47
48
49
50
51


i
52


53
%54
55


32 53 49 63
48 55 52 50 28 18 10 6 1 1


b


255 160 170 12-0
130 120 120 120 115 100 110 105 70 90 t)s


261% 512% 235% 278% 220% 2W%\m% 167% 158% 167% m% rx%1W% 139%
p


313%\291%\269%246% 224% 204%\m% 171% 160% 152% 139% 133% 128% 123% 113%


Mi
Pr




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 55     <-- 55 -->        PDF

KAKO ODREDITI PROSJEČNE VRIJEDNOSTI ZA (n) ?


U svakom debljinskom stepenu treba odrediti prosječnu vrijednost za
(n). Najpraktičniji je ovaj postupak: u tabeli 3 treba u svakom debljinskom
stepenu odbrojiti jednaki broj uzoraka s jednog i drugog kraja; u
sredini se nalazi prosječna vrijednost za (n). Na pr. iz tabele 3 vidimo, da
smo u debljinskom stepenu (20) izbušili 32 stabla, pa imamo 32 izvrtka


kPIUULJA POSTOTKA PRIRAST ft


odsjek m.2.f fakultetske s´umarije ZflLESlNß


, sianje: proljeće 1951:


%


3 2


53


63


32 ´


-


*P


V\55


/


\32
´6


16 tP\. \


-


l I I I I I I J *


SI 5


(uzorka) različitih n-ova od 8 do 52. Stoga treba u tom debljinskom stepenu
odbrojiti 15 izvrtaka (t. j . 15 crtica) odozgo i 15 crtica odozdo; u


sredini se nalazi prosječna vrijednost: „ — 25´5 god. U debljinskom
stepenu (25) imamo 53 izvrtka; treba odbrojiti 26 izvrtka (t. j . 26
crtica) s jednog ili s drugog kraja, pa ćemo u sredini dobiti prosječnu vri




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 56     <-- 56 -->        PDF

jednost: 16 god. Tako određene prosječne vrijednosti zovu se medi j ani,"
koji su u tabelama 3, 5, 8 označeni strelicama, a njihove su vrijednosti
upisane pod oznakom (ns).


Na temelju prosječnih vrijednosti za (n) očitavamo iz tabel e 1 ili
iz tabel e 2 postotke prirasta za odgovarajuće debljinske stepene. Za
ns = 25´5 god. i za d = 20cm čitamo iz tabele 2, da je postotak volumnog
prirasta p = 2´61; za n s — 16´0 god. i za d = 25 cm čitamo iz iste tabele,
da je p = 3´12%, i t. d. Tako dobivene postotke prirasta upišemo u tabeli
3 ispod medijana (n ´(sTe postotke prirasta izravnamo grafičko-numeričkom
metodom, kako je to prikazano na slici 5; iz krivulje čitamo izravnane
postotke prirasta i unosimo ih u manual (vidi tabelu 3) pod oznakom (pr).
Zatim prelazimo na obračun prirasta po formuli (2).


KAKO ORGANIZIRATI RAD NA TERENU?


Najpovoljnija je terenska ekipa od 4 osobe: 1 inženjer, 1 šumarski
tehničar i dva lugara. Inženjer rukovodi poslom: određuje vizuru pomoću
Besardov e busole i pokazuje stabla, koja su pala u vizuru, to će reći
stabla, koja se imaju bušiti. Jedan radnik buši stablo Presslerovi m
svrdlom, drugi mjeri prsni promjer istog stabla, a šumarski tehničar broji
godove na izvrcima. Inženjer vodi manual, koji ima oblik tabele 3. Radnici
se izmjenjuju. Prosječni dnevni efekt rada je 200 izvrtaka. Vrlo dobro
može raditi i ekipa od 3 osobe (1 inženjer + 2 radnika), pa čak i ekipa od
2 osobe (1 inženjer + 1 radnik) no u tom slučaju, kao i onda, kad je nepovoljno
vrijeme, izvrći se spremaju i analiziraju u kancelariji.


Karakteristike opisane metode


Metoda za utvrđivanje prirasta, koju smo ovdje opisali, vezana je uz
neke negativne sistematske pogreške:


1. »Tablice post.otka prirasta« sastavljene su na temelju
modificirane Presslerove formule, a ta daje uvijek nešto niže
rezultate za postotak prirasta (12).
2. »Medijan « individualnih vremena prijelaza uzet kao srednjak
daje za prirast prenisk e rezultate (9).
3. Prirast kore nije uzet u račun pa ćemo zbog toga po opisanoj metodi
dobiti prenisk e rezultate za prirast (oko 4 do 10%) (9) i (11).
4. Ako se analiziraju osušeni izvrći dobivaju se za prirast nešto
niž i rezultati (oko 1 do 2%) (7), (9) i (14).
Navedene sistematske pogreške možemo uzeti kao koeficijen t
sigurnost i pri utvrđivanju prirasta zbog mortaliteta stabala, zbog sušenja,
zaraza i sličnog, što može nastupiti u narednoj periodi.


6 Teoretski bi bilo najispravnije, kad bi prosječne vrijednosti za (n) određivali
iz prosječnog godišnjeg debljinskog prirasta po metodi, koju sam detaljno opisao i
primjenio kod izračunavanja prirasta na pokusnim plohama u šumama Gorskog Kotara
(vidi »Šumarski list« od 1953., str. 37.—50., i od 1954., str. 92.).


U praktične svrhe može se uzeti »medijan« kao srednjak, jer sam utvrdio (9),
da on daje u pravilu nešto prenisk e rezultate za prirast. Pored toga pogreške,
koje nastaju pri brojenju godova na vrlo gustim izvrcima, ne utječu na medijan (9).
Ta je metoda u Francuskoj vrlo raširena, a poznata je pod imenom »methode de classement
« (5) i (18).


Aritmetsku sredinu ne treb a uzimati kao srednjak, jer se na temelju nje
dobivaju netočniji rezultati nego po medijanu (7), (9) i (18).




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 57     <-- 57 -->        PDF

Primjeri


UTVRĐIVANJE PRIRASTA ZA POJEDINA STABLA


Prvi primjer. Koliko prosječno godišnje priraste jedno jelovo stablo
prsnog promjera od 70 cm u šum. predjelu »Krize«, odjel IV, 6, šumarija
Crni lug?


U navedenom smo odjelu utvrdili, da broj godova na izvrcima dugima
2´5 cm iznosi prosječno oko 9 za jelova stabla prsnog promjera od 70 cm.
Kako jelova stabla tog promjera ne prirašćuju više mnogo u visinu, dopušteno
je visinski prirast zanemariti. Stoga ćemo primjeniti tabel u 1.
Za d = 70 cm i n = 9 god. čitamo iz tabele 1 postotak plošnog
prirast a od 1´59. Kako se ovdje radi o šumi jele i rebrače (Abieto-
Blechnetum, Horv.) na I. stojbinskom bonitetu, prosječna drvna masa
jelova stabla p. p. od 70 cm iznosi 6"5 m3 po šurićevi m tablicama.
(Vidi Mali šumarsko-tehnički priručnik, I. dio, Zagreb 1949, strana 153.)
Prema tome je prosječnji godišnji volumni prirast jednog jelova stabla
prsnog promjera od 70 cm:


6-5 m3x 1-59 ft


___ =010m 3


Slični pokusi, koje smo izveli u ostalim jelovim šumama Gorskog
Kotara, potvrdili su valjanost empirijskog pravila, da debela jela priraste
prosječno jedan kubni metar u deset godina!


Napomena. U odjelu IV, 6, šumarije Crni Lug debele jele dobro plaćaju
mjesto gdje rastu. Ondje jedna debela jela prsnog promjera od 70 cm
prirašćuje prosječno pe t put a više nego jedna tanka jela prsnog promjera od
30 cm. To izlazi odatle, što u navedenom odjelu (n) iznosi prosječno 17 god. za jelu
prsnog promjera od 30 cm. Za d = 30 cm i n = 17 god. čitamo iz tabele 2
postotak volumnog prirasta od 2´35. Prema tome prosječni godišnji volumni
prirast jelova stabla prsnog promjera od 30 cm iznosi prosječno 0´02 m3
/0´84 m3 \


X 235 t. j . pet puta manje od prosječnog godišnjeg volumnog prirasta


\ 100 /
jelova stabla prsnog promjera od 70 cm.


Navedene vrijednosti za (n) u prvom primjeru prosječne su vrijednosti od velikog
broja uzoraka. U odjelu IV, 6 izbušio sam ljeti 1950. god. 1388 i z v r-
taka , i to u debljinskom stepenu (30) cm 92, u debljinskom stepenu (70) cm 138
izvrtaka, i t. d.


Drugi primjer. Koliko prosječno godišnje priraste jedno hrastovo stablo
prsnog promjera od 60 cm, a koliko hrastovo stablo prsnog promjera
od 80 cm u šum. predjelu »Veliki dol«, odsjek 43/a fakultetske šumarije
Lipovlj an i?


Odsjek 43/a prikazan je djelomično na fotografij i 2. To je 115.
godišnja sastojina s temeljnicom od 23´2 m2 po hektaru. Od toga otpada
na hrast lužnjak 16´3 m2, a ostatak na poljski jasen i brijest. Broj stabala
po hektaru: 56 hrasta lužnjaka, 10 poljskog jasena, 18 brijestova, 32 graba
i klena i 6 joha, što ukupno iznosi 122 stabla. Drvna masa po hektaru:
276 m3 hrastovine, 30 m3 jasenovine i 60 m3 preostalih vrsta drveća, što je
ukupno 366 m3. Srednji prsni promjer za hrast se kreće oko 60 cm. Za taj


467




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 58     <-- 58 -->        PDF

Fotografija br. 2. Odsjek 43/a fakultetske šumarije Lipovljani; hrast
lužnjak prsnog promjera 95 cm.
Quercus pedunculata; diametre ä hauteur d´homme: 95 cm; parcelle No. 43/a dans
l´inspection des forets Lipovljan i en Slavonie.


Photo: Dr. Klepac, 23. I. 1953.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 59     <-- 59 -->        PDF

prsni promjer prosječni broj godova na izvrtku od 2´5 cm iznosi 8´5. Za
hrastova stabla prsnog promjera od 80 cm, n = 7´5 god.
Budući da imamo posla s odraslom sastojinom u kojoj je visinski prirast
neznatan, upotrebit ćemo tabelu 1. Iz te tabele čitamo:


za d = 60 cm i n = 8"5 god. -> p = 1´96%
za d = 80 cm i n = 7´5 god. -> p = 1"67%


Navedenoj sastojini odgovara za hrast 9. Emrovićev a ili 16.
Alganov a tarifa (vidi »šumarski list« od 1953., strana 198. i 218.).
Prema tome prosječni godišnji volumni prirast iznosi:


4´7 m3 X 1´96 3


za hrastovo stablo prsnog promjera od 60 cm --= 0´09 m


za hrastovo stablo prsnog promjera od 80 cm = 0 15 m3


Napomena. U odsjeku 43/a fakultetske šumarije Lipovljan i hrastova stabla
prirašćuju poput debelih jela u Gorskom Kotaru. Gubar i holandska bolest jako su
prorijedili tokom vremena sastojinu u odsjeku 43/a tako, da su preostali hrastovi
mogli razviti velike krošnje (vidi fotografiju 2.). Zato ondje hrastova stabla vrlo
dobro prirašćuju u debljinu. Jake su prorede pospješile debljinski
prirast hrasta lužnjaka; u toku od 115 godina postignute su prosječne
dimenzije od 60 cm prsne debljine.7 Iz toga se jasno razabira, da se jakim proredama
može ubrzati produkcija stabala određenih debljina. Ali ne treba zaboraviti ni
to, da se povećavanjem debljinskog prirasta smanjuje kvaliteta deblovine! Negda
fina hrastovina u odsjeku 43/a zamijenjena je grubom, jer stabala prsnog promjera
od 60 cm prosječno godišnje prirašćuju u debljinu 5´88 mm, što znači prosječnu širinu
posljednjih godova od 2-94 mm ili okruglo 3 mm; prosječni godišnji debljinski prirast
hrastovih stabala prsnog promjera od 80 cm iznosi 6´67 mm, što znači prosječnu širinu
posljednjih godova od 3´33 mm.


Navedeni podaci dobiveni su bušenjem hrastovih stabala pomoću Pressle r
o v a svrdla u početku 1953. godine. U odsjeku 43/a izbušio sam uz pomoć ing.
Branka Žerjavića u svemu 158 izvrtaka sa 158 hrastovih stabala
različitih dimenzija i različitih položaja.


Treći primjer. Kako prirašćuju ariševa stabla prsnog promjera od
40 cm u 37. odjelu fakultetske šumarije Kamniška Bistrica. Odjel
37 prikazali smo na fotografiji br. 3.


U navedenom su odjelu dne 11. V. 1954. prošlogodišnji apsolventi Zagrebačkog
poljoprivredno-šumarskog fakulteta izbušili 6 izvrtaka sa 6 ariševih
stabala, kojih se prsni promjer kretao između 37´5 i 42´5 cm. Na tim
izvrcima, koji su bili dugi 2´5 cm bez kore, izbrojili smo godove kako slijedi:
29, 22, 16, 32, 39, 21. To znači, da je prvo stablo trebalo 29, drugo
22, treće 16, četvrto 32, peto 39, a šesto 21 godinu, da poveća svoj prsni
promjer za 5 cm. Prema tome godišnji debljinski prirasti na tim stablima
iznose: 172, 2-27, 313, 156, 128, 238 mm.


Za izračunavanje godišnjeg debljinskog prirasta poslužili smo se tabelom
1 na str. 40. »šumarskog lista« 1/1953. Prosječni godišnji debljin


7 Po Wimmenaerovi m prirasno-prihodnim tablicama srednji prsni promjer
115-godišnje hrastove sastojine na I. bonitetu iznosi jedva 45 cm. (Vidi Mali
šumarsko-tehnički priručnik, I. dio, Zagreb 1949., strana 190.)




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 60     <-- 60 -->        PDF

ski prirast jednak je aritmetičkoj sredini od individualnih godišnjih de


bi jinskih prirasta = —— = 206 mm. To znači da izbušena ariševa stabla


6
prsnog promjera od 40 cm prirastu u debljinu prosječn o 206 mm
tokom jedne godine. Prema tome će ta stabla trebati prosječn o 24´3
godine, da povećaju svoj prsni promjer za 5 cm, t. j . da prijeđu iz debljinskog
stepena 40 cm u debljinski stepen 45 cm. Mi kažemo, da je u tom
slučaju prosječno vrijeme prijelaza 243 godine.


Fotografija br. 3. Odjel 37. šumarije Kamniška Bistrica, Domena Ljubljanskog
poljoprivredno-šumarskog fakulteta. Nadmorska visina: 800 m. Ekspozicija:
jugozapadna. Podloga vapnena. Šuma ariša i crnoga graba. U pozadini se vide
Kamniške Alpe.
Parcelle No. 37 dans l´inspection des forets Kamniška Bistrica, Domaine de la Faculte
forestiere de Ljubljana. Altitude: 800 m. Exposition: SW. Le sol calcaire. Larix
europea, Ostrya carpinifolia.


Photo: Dr. K 1 e p a c, 11. V. 1954.


Budući da visinski prirast ariševih stabala od 40 cm prsne debljine
nije velik, možemo ga zanemariti, pa ćemo upotrebiti tabel u 1 za postotak
prirasta. Za d = 40 cm i za n = 24´3 god. čitamo iz tabele 1
postotak prirasta od 1´03.


Napomena: U ovom smo primjeru odredili prosječno vrijeme prijelaza na temelju
prosječnog godišnjeg debljinskog prirasta (50 mm: 206 mm = 24-3 godine).
To je najispravniji postupak. Mnogo brži postupak, koji daje za prirast nešto niže
rezultate sastoji se u tome, da se medija n individualnih vremena prijelaza uzme
kao prosječno vrijeme prijelaza. U našem primjeru medijan individualnih vremena


470




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 61     <-- 61 -->        PDF

22 4-29


prijelaza iznosi: ns = ~ = 25´5 god.; treba samo individualna vremena prijelaza


poredati po veličini i odbrojiti jednaki broj izvrtaka s jednog i drugog kraja:


16, 21, 22, 29, 32, 39.


Kako vidimo prosječno vrijeme prijelaza utvrđeno na temelju prosječnog godišnjeg
debljinskog prirasta nešto je kraće od medijana. Stoga medijan individualnih
vremena prijelaza daje o prirastu nešto niže rezultate.


U većini slučajeva još niže rezultate za prirast daje aritmetska
sredina individ u Inih vremena prijelaza uzeta kao prosječno
vrijeme prijelaza kod utvrđivanja prirasta. Aritmetska
sredina individualnih vremena prijelaza u našem primjeru iznosi (29 + 22 + 16 +


+ 32 + 39 + 21) : 6 = 26-5 god. Za d = 40 cm i za n == 26´5 god. čitamo iz tabele
1 postotak prirasta od 0-94. Taj rezultat nije matematski ispravan, jer
individualna vremena prijelaza treba da dođu u nazivnik formule (6) i (7). Stoga
bi trebalo postupati ovako: postotak prirasta, kojim prosječno prirašćuje 6 izbušenih
ariševih stabala, jednak je:
1000 /l1 1
11 1
11 1
11 1
11 U1 , 1000


-X 0 0412 = l-03°/0
29 + U + lb + -32 + .39 + 21 d


Isti smo rezultat dobili na jednostavniji način pomoću prosječnog godišnjeg
debljinskog prirasta kako je u rješenju trećeg primjera navedeno, t. j . po metodi,
koju sam u tu svrhu izradio (vidi »Šumarski list« 1/53, str. 37—49 ili Glasnik za
šumske pokuse br. 11/53, str. 181—238).


Aritmetska sredina individualnih vremena prijelaza — uzeta kod obračuna prirasta
kao prosječno vrijeme prijelaza — dat će uvijek osjetljivo preniske rezultate
za prirast, jer je:


1


<(±+ J-+ ...±\:b


(nt + n2 + + nx


u našem konkretnom primjeru:


1 (1 + X + L + 1 + L + 1U


(29 + 22 + 16 + 32 + 39 + 21): 6


^29 TŽ2 16 32^39 T 2lj´
0 0377 < 0 0412
odnosno:
1000 1 1000 1
d X 26 5 < d X 24-3
0-94% < 103%


Ističemo, da 6 izvrtaka nije dovoljan broj uzoraka za siguran rezultat o postotku
prirasta ariševih stabala p. p. od 40 cm u navedenom odjelu, ali je dovoljan,
da se vidi metoda rada kod primjene »tablica postotka prirasta«, što je ovdje bila
jedina svrha.


Četvrti primjer. Kolikim postotkom prirašcuju smrčeva stabla prsnogpromjera od 30 i od 35 cm u odjelu 9 šumarije Bohinjska Bistrica
na Rovtarici.


Smrčeva monokultura u odjelu 9 na Rovtarici prikazana je na fotografiji
br. 4.


471




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 62     <-- 62 -->        PDF

U navedenom je odjelu dne 12. V, 1954. izbušeno 19 izvrtaka sa 19
smrčevih stabala. Analizom tih izvrtaka dobili smo ove podatke. Pro sječno
vrijeme prijelaza iznosi 21 godinu za stabla prsnog promjera
od 30 cm, a 20 godina za stabla p. p. od 35 cm.


Iz tabele 1 čitamo ove postotke prirasta: za d = 30 cm i n = 21
god. p = r59%>; za d = 35 cm i n = 20 god. p = 143%.


Fotografij a br. 4. 80- godišnja smrčeva monokultura na Rovtarici; odjel 9.
Picea excelsa dans l´inspection des forets Bohinjska Bistrica.
Photo: Dr. K 1 e p a c, 12. V. 1954.


Napomena: Na Rovtarici je klima opora. Prema podacima tamošnje meteorološke
stanice prosječna godišnja temperatura iznosi 4´6° C, a prosječna količina godišnjih
oborina doseže iznos od 2.300 mm. Nadmorska visina je 1.120 m nad morem.
Vegetacijska perioda traje od 15. svibnja do 15. kolovoza, t. j . prosječno samo 3 mj.


Specijalnim ekološkim prilikama s jedne strane, i načinu gospodarenja (smrčeve
monokulture slabo prorjeđene) s druge strane, treba pripisati maleni postotak
prirasta, ali vrlo dobru kvalitetu smrčevih stabala na Rovtarici. Prosječna širina
posljednjih godova na stablima, koja smo bušili iznosi oko 1´2 mm, što će reći, da se
ovdje radi o rezonantnom drvu u toliko više, što je deblovina prilično čista od grana.


Treći i četvrti primjer izrađen je na apsolventskoj ekskurziji po NR Sloveniji,
koju je vodio prof. Neiđhardt . Tom prilikom izašli su nam u susret nastavnici
Poljoprivredno-šumarskog fakulteta u Ljubljani, kao i slovenski šumari na terenu,
pa im na tome najljepše zahvaljujemo.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 63     <-- 63 -->        PDF

UTVRĐIVANJE PRIRASTA ZA CIJELU SASTOJINU


Peti primjer. Koliko prosječno godišnje priraste jelovina u odsjeku III,
2, f, šum. predjel »Kupjački Vrh« fakultetske šumarije Zalesin a u
Gorskom Kotaru?
Odsjek III, 2, f ima površinu od ll´70ha. To je preborna sastojina jele
(0´7), bukve, gorskog javora i gorskog brijesta (0´3). Tip šume: Fagetum-
Abietetosum, Horv. Nadmorska visina je 950 m. Ekspozicija: zapadna i
jugozapadna. Bonitet: 11. Alganov a tarifa, odnosno III. bonitet po
Suri će vim tablicama (vidi »šumarski list od 1953, str. 198.). Drvna
masa stabala iznad 17´5 cm prsnog promjera po hektaru: 322´8 m3 jelovine,
0´8 m3 smrekovine, 598 m3 bukovine, 35´8 m3 gorskog javora i gorskog
brijesta; ukupno 419´2 m3/ha.


Odsjek III, 2, f fakultetske šumarije Zalesin a Tabela 4


Debljinski Drvna masa jelovine Godišnji prirast


Postotak prirasta (pr)


stepen po hektaru po hektaru


cm m3 0/ m3


´0


20 1325 3-13 0-415
25 15-59 2-91 0-454
30 26-55 2-69 0-714
35 , 3436 2-46 0-845
40 44-24 2-24 0-990
45 4976 204 1-015
50 4861 1-85 0-899
55 37-47 1-71 0-641
60 2420 1-60 0-387
65 13-17 1-52 0-200
70 6-87 1*45 0-099
75 549 1-39 0-076
80 1-72 1-33 0-023
85 0-65 1-28 0-008
90 T23
95 0-82 1-18 o-oio


Ukupno 322-75 21 6-78


U odsjeku III, 2, f izbušio sam 1951. godine uz pomoć šumarskog
tehničara Petra Preb ježića 466 izvrtaka sa 466
jelovih stabala, i to onako, kako sam naprijed opisao. U terenskom
manualu (vidi tabelu 3) nalaze se podaci o vremenu prijelaza (n), t. j .
podaci o broju godova na izvrtku duljine od 2´5 cm, razvrstani po d ebljinskim
i godišnjim stepenima. U toj istoj tabeli strelice označavaju
medijane , koji su uzeti kao prosječne vrijednosti za (n). Budući
da se radi o prebornoj sastoji ni, upotrebili
sm o tabel u 2. Na temelju prosječnih vrijednosti od (n) očitali smo iz
tabele 2 postotke volumnog prirasta (p) za svaki debljinski stepen. Za
n = 25´5 god. i za d = 20 cm čitamo iz tabele 2 postotak prirasta (p)
od 2´61, i t. d. Tako dobivene postotke prirasta upisali smo u tabeli 3 ispod


473




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 64     <-- 64 -->        PDF

medijana. Zatim smo te postotke izravnali gr af ičk o-nu mer ičk o m
metodom kako je to prikazano na slici 5. Iz krivulje postotka prirasta
očitali smo izravnane vrijednosti (pr) i unijeli ih u tabele 3 i 4. Produkt
drvne mase jelovine i postotka prirasta daje nam apsolutni prosječni godišnji
prirast u pojedinim debljinskim stepenima i ukupno. Iz tabele 4
vidimo, da jelovina u odsjeku III, 2, f prosječno godišnje
priraste 6´8m3 po jednom hektaru.


Napomena. Iz tabele 3 vidimo, da se prosječne vrijednosti od (n), t. j . prosječna
vremena prijelaza, smanjuju s porastom prsnog promjera. Krivulja prosječnog vremena
prijelaza ima oblik hiperbole u prebornoj šumi. Strme hiperbole nisu povoljne;
one su znak, da sastojina nije dovoljno njegovana ili da je pregusta. Takav je slučaj
u odsjeku III, 2. f, gdje je temeljnica previsoka; ona iznosi 39 m2/ha računajući sva
stabla iznad 17´5 cm prsnog promjera.


Za odsjek III, 2, f izračunali smo prirast također i po formuli (1), i to po metodi,
koju smo opisali u »Šumarskom listu« 1/53, str. 37—50. Po toj smo metodi dobili
prirast jelovine od 7´7m3/ha (9). Ovdje upotrebljena metoda dala je nešto niže rezultate
(6´8m3/ha); to je razumljivo, jer smo operirali s medijanima, a ti daju
kod obračuna prirasta nešto niže rezultate!


šesti primjer. Koliko prosječno godišnje priraste jednodobna pedesetgodišnja
hrastova sastojina u odsjeku 96/e (šumski predjel »Opeke«) fakultetske
šumarije Lipovljani?


Površina odsjeka 96/e iznosi 2´90 ha. Tip šume: mokri tip hrasta lužnjaka.
Drvna masa stabala iznad 7°5 cm prsnog promjera po hektaru:
320´6m3 hrasta lužnjaka, 38´9 m3 poljskog jasena; ukupno 359´5 m3/ ha.
Broj stabala iznad 7´5 cm prsnog promjera: 1211 hrasta lužnjaka i 121
poljskog jasena. Srednji prsni promjer: 19 cm. Srednja sastojinska visina
20 m. Do danas sastojina nije prorjeđivana. Hrastu odgovara 9. Emro viceva
ili 16. Alganova tarifa, a jasenu 13. Schaefferova


(vidi »šumarski list« od 1953, str. 198., 199. i 218).


Odsjek 96/e fakultetske šumarije Lipovljan i Tabela G


Debljinski
stepen
Drvna masa poHrasta Poljskog
jasena
hektaru
Ukupno
Postotak
prirasta
(pr)
Godišnji prirast
po hektaru
cm m3 °/o m3´
10 9*9 0´3 10-2
15 698 3-2 73´0 469 3-424
20 84-4 10-5 949 3-75 3-559
25 87-1 22 8 1099 3´57 3-923
30 4ro 2-1 43-1 3-44 1483
35 10-5 10-5 3 34 0351
40 9 6 9 6 3-25 0-312
45
50 8 3 8´3
Ukupno 320-6 389 359-5 3-6 13-05




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 65     <-- 65 -->        PDF

475




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 66     <-- 66 -->        PDF

Za vrijeme terenske školske prakse iz uređivanja šuma (dne 9. III.
1954) naši su studenti izbušili 106 izvrtaka sa 106 hrastovih
stabal a različitih debljina i položaja u navedenoj sastojini. U manualu
(vidi tabelu 5) nalaze se podaci o vremenu prijelaza (n), t. j . podaci o
broju godova na izvrcima duljine od 2´5 cm, razvrstani po debljinski m
i godišnji m stepenima. Dalji je postupak analogan onome u prethodnom
primjeru. B u d u ć i da se radi o mladoj sastojini, upotrebili
smo tabelu 2 iz koje smo očitali postotke
volumnog prirasta na temelju prosječnih vrijednosti
od (n) u svakom debljinskom stepenu. Tako dobivene
postotke prirasta izravnali smo na isti način kao u prethodnom primjeru i
upisali ih u tabelu 5 i 6.


Iz tabele 6 vidimo, da naša 50-godišnja hrastova sastojina odbacuje
godišnje 13 m3 prirasta po hektaru. Napominjemo, da kod obračuna prirasta
nismo uzeli u obzir prirast tankih stabala (od 7´5 do 12´5cm), jer
su ta stabla potisnuta, pa će se mnoga od njih vjerojatno posušiti u slijedećoj
periodi. Isto tako nismo uzeli u račun prirast najdebljih stabala (od
47´5 do 52´5cm), jer ćemo ih vjerojatno proredom posjeći.


Napomena. Sastojina 96/e odgovara I. Wimmenauerovo m stojbinskom
bonitetu (vidi Mali šumarsko-tehnički priručnik I. dio, Zagreb 1949., strana 190.).
Prema Wimmenauerovi m prirasno-prihodnim tablicama sveukupna proizvodnja
hrastove sastojine na I. bonitetu iznosi 334 m3 po hektaru u toku od 50 godina
ili 67 m3/ha prosječno godišnje. Sveukupna proizvodnja u odsjeku 96/e nešto je
veća; ona doseže iznos od 360 m3/ha u toku 50 godina ili prosječno godišnje 7´2 m3/ha.
Tečajni godišnji prirast hrastove 50-godišnje sastojine na I. bonitetu iznosi po Wimmenauerovim
tablicama 9-9 m3/ha. U odsjeku 96/e izmjerili smo tečajni
godišnji prirast od 13 m3/ha. Razlog za veći prirast i veću drvnu masu u odsjeku 96/e
nego u Wimmenauerovim prirasno-prihodnim tablicama treba tražiti u
boljim ekološkim prilikama odsjeka 96/e.


Ako ćemo u odsjeku 96/e proredom sjeći oko 20 m3 drvne mase po hektaru uz
turnus prorjeđivanja od 5 godina, onda ćemo realizirati samo jednu trećinu prirasta:
Ostale dvije trećine gomilat će se na drvnoj masi na panju.


Sedmi primjer. Je li već nastupila kulminacija poprečnog dobnog prirasta
u 108. odjelu (šum. predjel »Opeke«) fakultetske šumarije L i p o vljani?


Sastojina u odjelu 108 prikazana je na fotografij i 5. Površina
odjela 108 iznosi 2817 ha. Starost sastojine je 110 god. Broj stabala po
hektaru: hrasta lužnjaka 103, poljskog jasena 10, brijesta 22. Ukupna
drvna masa po hektaru: 290 m3. Srednji prsni promjer za hrast: 47 cm.
Srednja sastojinska visina: 30 m. Hrastu odgovara 10. Emrovićev a
ili 17. Alganova tarifa. Za brijest i poljski jasen uzeta je 6. Emrovićev
a ili 13. Alganov a tarifa (vidi »šum. list« od 1953., str. 199.
i 218.).


U odjelu 108. izmjereni su prsni promjeri svih stabala iznad 10 cm.
Na temelju spomenutih tarifa izračunata je drvna masa po debljinskim
razredima i ukupno, kako je to prikazano u tabeli 7.


476




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 67     <-- 67 -->        PDF

Odjel 108. fakultetske šumarije L i p o v 1 j a n i Tabela 7


Debljinski
razred Hrasta
Drvn a mas aPoljskog
jasena
p o hektar u
Brijesta Ukupno
Postotak
prirasta
(Pr)
Godišnji
prirast po
hektaru
cm m3 % m3
I. 10-2 0
(15) 0-15 1-04 036 155 — —
11. 20—30
(25) 600 016 4-20 10-36 2-46 —
III. 30 40
(35) 45-82 0-61 1128 57-71 211 1-218
IV. 40-5 0
(45) 92´82 1 62 10-12 104-56 1-94 2-028
V. 50—60
(55) 73´54 0´93 379 7826 185 1-448
VI. 60-7 0
(65) 29-30 — — 29-30 1-79 0-524
VII. 70—80
(75) 8-14 — — 814 1-76 0143
Ukupno 255-77 4-36 29 75 289-88 1-9 5-36


Nakon toga smo s našim studentima izbušili 129 izvrtaka sa
129 hrastovi h stabal a različitih prsnih promjera i različitih položaja
u odjelu 108. Podaci o broju godova na izvrcima dugim 2´5 cm nalaze
se u terenskom manualu (tabela 8), u kojem strelice označuju medijane,
t. j . prosječne vrijednosti za (n).


Budući da se ovdje radi o odrasloj sastojini,
postotak plošnog prirasta može se identificirati
s postotkom volumnog prirasta, pa ćemo upotrebit
i tabel u 1. Za odgovarajuće vrijednosti od (n,) i (d) očitali smo
iz tabele 1 postotke prirasta (p), koje smo zatim izravnali grafičko-numeričkom
metodom (vidi sliku 6). Budući da je drvna masa razlučena na
debljinske razrede širine po 10 cm, očitali smo iz krivulje na si. 6 postotke
prirasta za sredine debljinskih razreda, t. j . za prsne promjere od 25, 35,
45 cm i t. d. Umnoškom drvne mase i postotka prirasta dobili smo tečajni
godišnji prirast po debljinskim razredima i ukupno. Iz tabele 7 vidimo,
da taj prirast iznosi 5´4 ms godišnje po hektaru, ne uzimajući u obzir
potisnuta stabla, t. j . ona u I. i II. debljinskom razredu.


Postotak prirasta: — x 100 = l"86Vo.


290
290 m3


Poprečni dobni prirast:—-= 2´6ms/ha.
110 god.
Iz ovog se računa razabira, da je u odjelu 108. tečajni prirast dva
puta veći od poprečnoga; izmjereni postotak prirasta u odjelu 108. veći


477




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 68     <-- 68 -->        PDF

478




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 69     <-- 69 -->        PDF

je od iznosa —- = 0´91, što će reći, da kulminacija poprečnog dobnog prirasta
još nije nastupila. Prema tome sastojina u odjelu 108.
nije još zrela za sječu, pa je ne ćemo uvrstiti u prvu, nego u
drugu periodu opće osnove sječa, premda je obrast pao na 05
U usporedbi sa Wimmenauerovi m pirasno-prihodnim tablicama.


KRIUULJR POSTOTKA PRIRPSTH "»


odjel 108. fakultetske šumarije LiPOULJfltil


slanje.-22. Ill 1S54-.


%


3 0


28


26


2´*


2 2


2 0


18


16


1 i


J I I I i l l y


25 35 *5 SS 65 75 SS cm


J/.6


Napomena. Hrastova sastojina u odjelu 108. nalazi se na I. stojbinskom bonitetu
prema Wimmenauerovi m prirasno-prihodnim tablicama. Po tablicama
toga autora kulminacija sveukupnog poprečnog dobnog prirasta nastupa na I. bonitetu
u 95. godini, a kulminacija poprečnog dobnog prirasta za glavnu sastojinu još
ranije. U odjelu 108. poprečni dobni prirast još ne kulminira, premda se radi o
110-godišnjoj sastojini. Jake prorede djeluju u tom smjeru, da kulminacija poprečnog
dobnog prirasta nastupa kasnije!




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 70     <-- 70 -->        PDF

Fotografija br. 5. Odjel 108. fakultetske šumarije Lipovljani. — Quercus
peđunculata; parcelle No. 108 dans l´inspection des forets Lipovljan i en Slavonie.


Photo: Dr. K 1 e p a c, 8. III. 1954.


Osmi primjer. Koliki je prosječni godišnji tečajni prirast 55-godišnje
smrčeve sastojine u odsjeku 67/a gospodarske jedinice »Mi si in ja« na
Pohorju?


Odsjek 67/a ima površinu od 16,37 ha. To je smrčeva monokultura
s drvnom masom od 359 m3/ha iznad 10 cm p. p. Podloga je škriljasta.
Nadmorska visina: 900—1000 m. Ekspozicija: sjeverna. Bonitet: II. po
Schwappachu; 9. Schaefferova tarifa.


Taksacija u Slovenj Gradecu izmjerila je ovog ljeta u tom odsjeku
tečajni godišnji prirast od 11,5 m3 smrčevine po ha. Taj je rezultat dobiven
na temelju više od 1.200 izvrtaka izbušenih u odsjeku 67/a.


Nezavisno od toga smo ing. D. M1 i n š e k, dr. M. V i d a k o v i ć, ing.
Nastra n i ja izbušili u istom odsjeku dne 24. VIII. 1954. 205 izvrtaka
iz 205 smrčevih stabala različitih dimenzija i položaja.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 71     <-- 71 -->        PDF

Po ovdje opisanoj metodi dobili smo na bazi 205 izvrtaka ove podatke:


d 15 20 25 30 35 40 d


ns 22 17 15 12 115 12 ns


P 4-54 392 333 3-33 2´90 2´38 P


Pr 4-54 3-92 3-46 3-13 2-83 2-60 Pr


Na temelju medijana (ns) individualnih vremena prijelaza očitali smo
iz tabel e 2 postotke volumnog prirasta (p), jer se ovdje radi o srednjodobnoj
sastojini kod koje je visinski prirast još uvijek jak. Tako dobivene
postotke prirasta zatim smo izravnali grafičko-numeričkom metodom. Iz
krivulje postotka prirasta očitali smo postotke prirasta za prsne promjere
od 12´5, 17´5, 22´5 cm i tako dalje, jer je drvna masa bila izmjerena po
debljinskim stepenima od 10—15, od 15-—20 cm, i t. d.


Umnoškom postotka prirasta i drvne mase dobili smo tečajni godišnji
prirast, kako se to vidi iz tabele br. 9.


Odsjek 67/a gospodarske jedinice »MISLINJA« Tabela br. 9
Drvna masa smrče


Debljinski stepen Postotak prirasta (pr) Godišnji prirast po ha


po ha
cm m3 /o m3
10—15


16 4´78 —


(12-5)
15-20


75 4-20 3-15


(17-5)
20—25


114 3-66 4-17


(22-5)
25—30


84 3-29 276


(27-5)
30—35


46 2-96 1-36


(32-5)
35-40


17 2-62 0´44


(37 5)
40—45
6 251 —


(42-5)
45-50


1 2´37 —


(47-5)


Ukupno 359 3-30 1T88




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 72     <-- 72 -->        PDF

Iz te tabele vidimo, da godišnji prirast po hektaru u odsjeku 67/a
doseže iznos od 11,9 m3 smrčevine, ne uzimajući u obzir najtanja i najdeblja
stabla u sastojini. Izmjerili smo, dakle, gotovo jednako visok prirast
kao i siovenj gradska taksacija!


Po šušteršićevi m smo tablicama (»Cenitev po debelinskih razredih
in tablice«, Ljubljana 1950., str. 50.) ocjenili u odsjeku 67/a tečajni
godišnji prirast od 11,4 m/3ha. Taj je obračun donesen u tabeli 10.


Odsjek 67/a gospodarska jedinica »MISLINJA« Tabela br. 10
Debljinski razred Drvnapo
masa smrče
hektaru Postotak prirasta Godišnji prirast
po hektaru
cm m3 010 m3
10—20 91 4 4 400


21—30 198 3´0 594


31—40 63 2-1 132


41—50 7 16 o-ii


Ukupno 359 3-17 11-37


Prema Schwappachovi m prirasno-prihodnim tablicama (Mali
šumarsko-tehnički priručnik, I. dio, Zagreb 1949, str. 196), 55-godišnja
smrčeva sastojina na II. bonitetu prirašćuje 11,2 m3 godišnje po hektaru.


Frapantno podudaranje izmj erenih prirasta (11,5 m3/ha i 11,9
m3/ha)sa ocjenjeni m prirastima (11,4 m3/ha ili 11,2 m3 /ha) govori
u prilog šušteršićevi m tablicama postotka prirasta za jednodobne
sastojine.


Napomena : Ističemo, da izmjereni, odnosno ocjenjeni prirast, treba pravilno
tretirati! Od 11 m* prirasta po hektaru u odsjeku 67/a može doći u obzir za
realizaciju samo jedan dio toga prirasta (jedna trećina do jedna polovina)! Prema
tome kod obračuna etata međuprihoda valja u tom slučaju računati sa cifrom od
oko 3—5 m3 drvne mase po hektaru godišnje (vidi o tome detaljnije u »Šumarskom
listu« br. 9—10 od 1953., str. 373. do 385.: »Nekoliko formula za intenzitet sječe«).
Pored toga treba imati pred očima, da je odsjek 67/a prva generacija smrče. U ostalim
sastojinama, s drugom generacijom smrče, prirast je daleko manji. Zbog toga
se danas u Sloveniji osjeća jaka tendencija, da se smrčeve monokulture na Pohorju
pretvore u prirodnije oblike šuma.


ZAKLJUČAK


Uspoređujući Schaefferove i Alganove tarife (8) s jednoulaznim
drvnogromadnim tablicama u Jugoslaviji, konstatirali smo dosta
veliko podudaranje, šurićev e jednoulazne drvnogromadne tablice za
jelu, bukvu i bor (15) odgovaraju Alganovim tarifama. Emrovicev
e jednoulazne drvnogromadne tablice za hras t (4) podudaraju




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 73     <-- 73 -->        PDF

se s Alganovim, a one za poljski jasen (3) slažu se sa
Schaefferovim tarifama. V a j d i n e jednoulazne drvnogromadne
tablice za smreku (21) odgovaraju Schaefferovim tarifama,
i t. d.


čini se, prema tome, da je dopušteno upotrebiti A1 g a n o v e i
Schaefferov e tarife u uređivanju šuma u Jugoslaviji, i to naročito
onda, kad želimo utvrditi prirast neke šume.


Upotrebom Alganovih i Schaefferovih tarifa, Press 1 e-
r o v a formula za postotak prirasta (p) postaje jednostavnija.
Kombinirajući Presslerovu formulu sa Schaefferovim tarifama,
dobivamo formulu (6).


1000 _ 1


P = —T~ X —


d n


Kombinirajući Presslerovu formulu s Alganovim tarifama,
dobivamo Schaefferovu formulu (7).


1000^ 1
P = dT5X Y


U tim formulama (d) označava prsni promjer stabla u centimetrima;


(n) označava broj godova na posljednjih 2"5 cm, t. j . vrijeme prijelaza!
Formula (6) daje postotak plošnog prirasta. To je u stvari jedna modifikacija
Schneiderov e formule, koju možemo upotrebiti za određivanje
postotka volumnog prirasta kod starih stabala ili kod odraslih sastojina,
gdje je visinski prirast malen.


Formula (7) daje postotak volumnog prirasta. Zato je ta formula vrlo
prikladna za određivanje postotka volumnog prirasta u mladim kao i u
prebornim sastojinama.


Radi lakšeg obračuna postotka prirasta konstruirali smo dvije tablice:
tabelu 1 i tabelu 2. To su tablice sa dva ulaza: jedan ulaz je vrijeme prijelaza
(n), to će reći broj godova na posljednjih 25 centimetara; drugi
ulaz je prsni promjer stabla (d). Prva tablica daje postotak plošnog prirasta,
a druga postotak volumnog prirasta.


želimo li odrediti prirast neke sastojine, tada je potrebno P r e s s 1 erovi
m svrdlom izbušiti mnogo stabala´različitih debljina. Za svaki debi
jinski stepen valja odrediti prosječno vrijeme prijelaza; francuska metoda,
poznata pod imenom »methode de classement«, je najjednostavnija:
treba uzeti »medijan« (ns) vremena prijelaza kao srednjak, kako je to prikazano
ü tabelama 3, 5 i 8. Za ns = 25´5 god. i d = 20 cm čitamo iz tabele
2 postotak volumnog prirasta (p) =2´61% zans = 16*0 god. i d=25cm
čitamo iz iste tabele, da je p = 3´12%, i t. d. Taj postupak daje za prirast
nešto niže rezultate prvo zbog »medijana« (Klep a c, 9), drugo zbog
Presslerov e formule i treće zbog toga, što nije uzet u račun prirast
kore. Kad želimo imati točne rezultate, treba ih rektificirati, no za praktičnu
upotrebu poželjno je operirati s nešto nižim rezultatima radi koeficijenta
sigurnosti, pa opisani postupak može zadovoljavati.


483




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 74     <-- 74 -->        PDF

LITERATURA


1. Be lye a H. C.: Forest Measurement, New York 1930.
2. Bruce, Schumacher: Forest Mensuration, New York 1942.
3. E mr o vi ć B.: Dvoulazne drvnogromadne tablice za poljski jasen, »šumarski
list«, Zagreb 1953.
4. Emrovi ć B.: O konstrukciji lokalnih jednoulaznih drvnogromadnih tablica
(tarifa), »Šumarski list«, Zagreb 1953.
5. Francoi s T.: Comparaisons d´inventaires et sondages ä la tariere de
Pressler, Bulletin Trimestriel de la Societe forestiere de Franche-Comte, Besangon
1934.
6. Hile y W. E.: Woodland Management, London 1954.
7. Klepa c D.: Vrijeme prijelaza, »Šumarski list«, Zagreb 1953.
8. Klepa c D.: Uređajne tablice, »Šumarski list«, Zagreb 1953.
9. Klepa c D.: O šumskoj proizvodnji u fakultetskoj šumariji Zalesini, Glasnik
za šumske pokuse br. 11, Zagreb 1953.
10. Klepa c D.: Istraživanja debljinskog prirasta jele u najraširenijim fitocenozama
Gorskog Kotara, Glasnik za šumske pokuse br. 12 (u štampi).
11. Klepa c D.: Komparativna istraživanja debljinskog, visinskog i volumnog
prirasta u fitocenozi jele i rebrače, »Šumarski list«, Zagreb 1954.
12. Levakovi ć A.: Dendrometrija, Zagreb 1922.
13. L o e t s c h F.: Der Einflus von Höhenstufen und Holzarten auf eine einheitlichen
Massentarif bei Mitteleuropäischen Waldvorratsinventuren, Zeitschrift für
Weltforstwirtschaft, 1952.
14. L o e t s c h F.: Massenzuwachsermittlung durch Bohrspanproben unter
Anwendung mathematisch-statisticher Methoden, Zeitschrift für Weltforstwirtschaft,
Reinbeck, 16 (3) 1953.
15. Mali Šumarsko-tehnički priručnik, I. dio, Zagreb 1949.
16. Meyer, Recknagel, Stevens on: Forest Management, New York
1952.
17. P r o d a n M.: Messung der Waldbestände, Frankfurt a/M. 1949.
18. Rey M.: Recherches sur les taux d´aecroissement et la production des
futaies jardinees, Congres International du Bois et de la Syviculture, Paris 1930.
19. Seh a ef fer L.: Gurnand et jardinage, Livret du cinquantenaire, Lonsle-
Saunier 1947.
20. Schaef f e r L.: Tarifs rapides et tarifs lents, Revue forestiere francaise,
Nancy 1949.
21. Vajd a Z.: Studija o prirodnom rasprostranjenju i rastu smreke u sastojinama
Gorskog Kotara, »Šumarski list«, Zagreb 1933.
22. W i edem an E.: Ertragskundliche und waldbauliche Grundlagen der
Forstwirtschaft, Teil I—III, Frankfurt a M. 1950., 1951.
RESUME
Tables de taux d´aecroissement


En faisant la comparaison entre les »tarifs rapides et tarifs lents« de SCHAEFFER
(Revue forestiere francaise No. 1/1949, p. 7 —14.) et les tarifs d´amenagement
en Yougoslavie, nous avons pu constater une concordance assez grande. Les
tarifs de ŠURIĆ pour le sapin, pour le hetre et pour le pin (Mali šumarsko-tehnički
priručnik, I. dio, Zagreb 1949., p. 148—155.) correspondent aux tarifs d´ALGAN,
e´est-a-dire aux »tarifs rapides.« Les tarifs de EMROVIĆ pour le chene (Šumarski
list, Zagreb 1953., p. 218 — 219.) indiquent presque les memes donnees que les »tarifs
rapides.« Les tarifs de EMROVIĆ pour le frene (Fraxinus angustifolia, Vahl,
Šumarski list, Zagreb 1953., p. 116—117.) correspondent aux »tarifs lents«. Les tarifs
pour l´epicea de VAJDA (Šumarski list, Zagreb 1933, p. 304) correspondent aussi
aux tarifs lents.


II semble, done, permis d´employer les tarifs rapides et les tarifs lents dans
les amenagements des forets en Yougoslavie, et specialement quand on veut determiner
l´accroissement d´une foret.


En utilisant les tarifs rapides et les tarifs lents, la formule de PRESSLER
pour le taux de l´accroissement devient plus simple.




ŠUMARSKI LIST 9-10/1954 str. 75     <-- 75 -->        PDF

En combinant la formule de PRESSLER avec les tarifs lents, nous obtenons
la formule (6).


100Q 1


pr = —-,— X —


d n


En combinant la formule de PRESSLER avec les tarifs rapides, nous obtenons
la formule de SCHAEFFER (7).


1000 1
d-5 n


Dans ces formules (d) signifie le diametre de l´arbre ä hauteur d´homme


(l.m 30) en centimetres; (n) signifie le nombre de veines contenues dans les 2.5
derniers centimetres; en effet (n) = le temps de passage.
La formule (6) donne le taux de I´accroissement de la surface terriere. En
realite, c´est une modification de la formule de SCHNEIDER. On pourrait employer
cette formule pour determiner le taux de I´accroissement en volume pour les vieux
arbres ou pour les vieux peuplements oü I´accroissement en hauteur est dejä faible.


La formule (7) donne le taux de I´accroissement en volume. C´est pourquoi cette
formule est tres commode pour determiner I´accroissement en volume pour les jeunes
arbres ou pour les peuplements jeunes ou jardines.


Pour faciliter le calcul du taux de I´accroissement nous avons construit deux
tableaux: No. 1 et No. 2 (voir pages No 458 et No. 459). Ce sont des tableaux ä deux
entrees: une entree est le temps de passage (n), c´est-a-dire le nombre de veines
contenues dans les 2.5 derniers centimetres; la seconde est le diametre de l´arbre
ä hauteur d´homme. Le premier tableau donne le taux de I´accroissement de la surface
terriere et le second, le taux de I´accroissement du volume.


Si on veut determiner I´accroissement du volume d´un peuplement, il est necessaire
de faire le sondage avec la tariere de PRESSLER sur plusieurs tiges de
differents diametres. Pour chaque categorie de diametre il faut determiner la moyenne
des temps de passages; la methode frangaise, dite »methode de classement« est
la plus simple; c´est »median« (ns) que est pris comme la moyenne, ce qu´on voit
dans les tableaux No. 3, No. 5 et No. 8. Pour (ns) = 25.5 veines et pour (d) = 20
centimetres nous lisons d´apres le tableau No. 2 le taux de I´accroissement du volume
(p) de 2.61%: pour (ns) = 16 veines et pour (d) = 25 centimetres nous lisons,
selon le meme tableau, le taux de I´accroissement du volume (p) de 3.12%. Ce pro-


cede donne pour 1´accroissement des resultats inferieurs, ä cause du »median«


(KLEPAC, 1953), ä cause de la formule de PRESSLER et ä cause de Pecorce (dont


i´ n´est pas tenu compte dans le calcul). Quand on veut avoir des resultats exacts,


il faut les rectifier, mais pour le travail courant il est preferable d´operer avec des


resultats un peu faibles.


Enfin nous avons mentions plusieurs peuplements avec leur accroissement determine
d´apres les tableaux No. 1 et No. 2.


:.