DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 76 <-- 76 --> PDF |
GEOBOTANlCKA KARTIRANJA SOVJETSKOG SAVEZA E. M. Lavrenko, V, B. Sočava i saradnici: KARTA VEGETACIJE EVROPSKOG DIJELA SSSR. Mj.: 1:2,500,000. U izdanju Botaničkog instituta Akademije nauka u SSSR, u redakciji dvojice poznatih sovjetskih geobotaničara, akademika A. M. Lavrenka i V. B. Sočave, uz saradniu niza isto tako poznatih i često citiranih sovjetskih geobotaničara, publikovana je velika pregledna karta vegetacije evropskog dijela Sovjetskog Saveza — u mjerilu 1 : 2,500.000. Prema sovjetskoj kategorizaciji, ova karta spada u grupu tzv. karata malog mjerila koje služe kao podloga za detaljna kartiranja i rejoniranja prostranih privrednih oblasti Sovjetskog Saveza izražena u kartama srednjeg i krupnog mjerila. Ova je karta objavljena još prije 10 godina, te je k nama stigla sa priličnim zakašnjenjem. Međutim, radi boljeg upoznavanja današnjih, vrlo široko zahvaćenih geobotaničarskih i šumskotipoloških istraživanja koja se sprovode širom Sovjetskog Saveza potrebno je upoznati se i sa osnovnim principima na kojima je izrađena ova karta, jer ona je, prije svega, polazna tačka i okvir u kojem se vrše detaljnija i za privredu neophodna kartiranja prirodnih uslova i potencijala pojedinih predjela. Vrlo opširan tekst, publikovan u jednoj knjižici na 288 stranica, detaljno nas upoznaje sa historijom i tehnikom rada pri izradi ove karte, kao i sa tehnikom izrade ostalih karata vegetacije za Dalji Istok u malom mjerilu. Ova metoda kartiranja polazi od fizioncmski izdvojenih tipova vegetacije koje uzima kao zonalne jedinice, a ove dalje dijeli u niže tipove na osnovu jedne ili više karakterističnih (edifikatornih) vrsti. Opće zakonitosti rasporeda pokrova vegetacije u evropskom dijelu SŠSR-a prikazane su jednom shemom osnovnih zonalnih tipova vegetacije, u kojem su obuhvaćene (idući od krajnjeg sjevera ka jugu); 1. arktičke polupustinje (tundre), 2.. tundre mahovina, lišajeva i grmlja, 3. tundre grmlja. 4. sveze rijetkih šuma i tundre grmlja (tzv. »lesotundra «), 5. sjeverna tajga, 6. srednja tajga, 7. južna tajga. 8. mješovite šume lišćara i četinara (»širokolistveno-tamnohvojneye lesa«), 9. šume lišćara, 10. sveze lužnih stepa i šuma lišćara (»lesostepa «), 11. stepe raznovrsnih trava i kovilja. 12. suhe stepe kovilja, 13. polupustinje i pustinjske stepe i 14. pustinje. Iz ove sheme se vidi ogromni raspon koji obuhvataju osnovni ekogeografski uslovi, a sljedstveno tome i širina koju zauzimaju različiti .tipovi vegetacije na prostoru od krajnjeg sjevera Evrope do srednje-azijskih pustinja i polupustinja oko Kaspijskog mora. Interes šumarstva vezan je za izvjestan manji raspon oblasti ali ipak obuhvata široka područja tajge sa šumama smrče, breze i bijelog bora. zatim područja mješovitih lišćarskih i četinarskih (prelaznih) šuma, a osobito područje šuma lišćara koje se preko Karpata nastavlja i u srednjoj Evropi. Ništa manje nije interesantno ni područje tzv. lesostepe, čiji se izdanci fragmentarno javljaju i dalje na zapadu, a osobito u jugoistočnoj Evropi. Za nas ima posebno značenje i pobuđuje poseban interes prikaz vegetacije granične oblasti Karoata, zatim prikaz vegetacije Krima i Kavkaza, u kojima nalazimo mnoge istovjetnosti ili sličnosti sa našim šumsko-vegetacijskim prilikama. Zbog toga ćemo se ovdje ograničiti samo kratko na prikaz tih značajnih »osnovnih zonalnih tipova« i njihovih unutrašnjih raznolikosti koje sadržava ova gecbotanička karta. Istovremeno smo izradili i skicu koja prikazuje ove osnovne geobotaničke oblasti evro.tsskog dijela Sovjetskog Saveza. Evroazijska oblast šuma četinara tajge sastoji se od tri jasno ograničene podzone u kojima se iskonski šumska vegetacija četinara izmjenjuje sa prostranim (sekundarnim) šumama breze i jasike. Borealna smrča (Picea obovata) prelazi na sjeveru granice tajge i nalazi se zajedno sa nizom grmova u »redkolesiiu« južne tundre. Prostrane oblasti tajge koje pokrivaju šume smrče (Picea obovata na istoku i Picea excelsa na zapadu) pokazuju vrlo interesantan sastav. Iako se one znatno razlikuju u odnosu na geografsku širinu i geografsku dužinu područja u kojem su rasprostranjene, mi u njima nalazimo veći broj polugrmova, zeljastih biljki, a posebno vrste mahovina koje ulaze u sastav i naših planinskih šuma smrče. Iz ovoga jasno proizilaze geo-historijske veze i ekološke srodnosti svih evropskih smrčevih šuma, bez obzira na njihovu recentnu ograničenost ili šire rasprostranjene u pojedinim oblastima. U pojedinim predjelima (npr. u Karelo- Finskoj SSR) preovladavaju sastojine bijelog bora, a to je u skladu i sa podacima pedološke karte koja tu pokazuje lagana pješčana tla. Sastojinama bijelog bora bogate su i prostrane (»staro-aluvijalne«) ravnice sjevera, a one se javljaju i širom cijele oblasti tajge, te se njihovo prisustvo vrlo dobro vidi i na temelju »geomorfolo |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 77 <-- 77 --> PDF |
gičnog« kartiranja SSSR-a, koje je izvršeno još 1959. godine. Rasprostranjenje »osnovnih rajona šuma bijelog bora«, koje sačinjavaju u Sovjetskom Savezu predstavnici dviju vrsta: Pinus silvestris i Pinus hamata, prikazano je jednom kartom iz koje se vidi da su glavni masivi šuma bijelog bora široko rasprostranjeni na sjevernim laganim tlima baltičkog kristaliničnog »sklona«, zatim na laganim tlima »davno-aluvijalnih mor skih i ledničkih ravnica«, a izvan te oblasti na pijescima Povolžja, na sjevernom i južnom Uralu. Borove šume u svim tim oblastima neznatno se razlikuju međusobno po svom sastavu. Na Kavkazu su šume sastavljene od Pinus hamata Stev., tu se približuju po svom sastavu ostalim šumama bijelog bora u južnoj Evropi. U treću (južnu) podzonu tajge može se uključiti veliko područje koje zahvataju mješovite šume lišćara i smrče, te lišćara Osnovne geobotaničke oblasti evropskog dijela Sovjetskog Saveza — prema E. M. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 78 <-- 78 --> PDF |
jele i smrče. Međutim, u ovoj oblasti tajge na istoku (uz Larix Sukaczewii) širi se sibirska smrča (Picea obovata) i sib. jela (Abies sibirica), dok se na zapad i do Baltika pruža samo obična smrča (Picea excelsa, a na Kolskom poluotoku — i bliska svojta P. fennica). Obična evropska jela (Abies alba) pojavljuje samo na uskom graničnom pojasu istočnog predgorja Karpata, dakle izvan ove oblasti. Južno od tajge je prelazna oblast u kojoj se sjeverno-evropska tajga susreće i miješa »sa evropskom oblasti lišćara« te tu nalazimo i niz u Evropi široko rasprostranjenih vrsta drveća, kao što su lužnjak, kasna lipa, brijestovi, bijeli jasen, gorski javor, te niz manje značajnih vrsta drveća i grmlja. Na jugu ove oblasti mješovitih šuma pruža se oblast šuma lišćara i šuma lišćara i bijelog bora. Tu se susrećemo sa šumama vrlo različitog sastava, te ih možemo obuhvatiti samo jednom detaljnijom analizom, koja je, međutim, dosta jasno došla do izražaja u samoj karti, a još bolje u tekstu i komentarima koji prate kartu. Šume lišćara Karpata (sa Fagus silvatica, Abies alba i drugim vrstama), Bjelorusije i Ukrajine (sa Quercus robur, Quercus petraea, Carpinus betulus i bez njega), Privoložja (sa Quercus robur, Tilia corđata, Fraxinus excelsior i drugim vrstama znatno se razlikuju od šuma lišćara Krima i Kavkaza, koje su ne samo složenijeg sastava nego se u njima javljaju i posebne (najčešće vikarne) vrste ili se još odlikuju posebnim sastavom svog podrasta. U oblasti »širokolisnih« (lišćarskih šuma) idući na istok od bazena gornjeg Dnjestra pa sve do Zavoložja pružaju se šume u koj ima dominantna uloga pripada prvenstveno lužnjaku — Quercus robur. Isto tako, u zapadnom dijelu ove provincije, u Ukrajini, u hrastovim šumama značajna uloga pripada također i grabu. Posljednji tu stvara na »desnoobalnoj« Ukrajini naročito izgrađene hrastovo-grabove šume, u kojima se grab pojavljuje na prvom mjestu, kao rezultat sječa. Na istoku oblasti, počev od Privolške visoravni, a osobito u Zavolžju, prilično velike plohe zauzete su šumama ariša, sa dominacijom kasne lipe u podstojnom sloju. Ovaj tip šuma ima i veliko privredno značenje. Za nas su posebno interesantne pretežno čiste šume kasne lipe (Tilia cordata) koje se šire na području južno Urala i dalje na području Zavolžja. Iako ih nalazimo mješovitog sastava sa: mliječom, lužnjakom, brijestovima, lijeskom i drugim vrstama (pretežno na izloženim grebenima), one se odlikuju dominacijom lipe, a u sa stavu zeljastog bilja sadrže mnoge vrste (inače bukovih šuma), kao što su: Asarum europaeum, Stellaria holostea, Asperula odorata, Aegopođium pođagraria i druge. Na sličan način specifične su tu i planinske šume ariša (Larix Sukaczewii) koje pokrivaju grebene i padine Urala. Ako ostavimo po strani planinske šume Sjevernog Urala, koje znatno odstupaju po svom sastavu i izgiedu od naših južnoevropskih i razmotrimo šume i njihove tipove na padinama Karpata, Krima i Kavkaza, onda dolazimo do zaključka da je ovdje zonalno raščlanjenje mnogo komplikovanije nego u više — manje jednoličnim prostranstvima sjevernih i srednjih oblasti Sovjetskog Saveza. Kao što se može razabrati iz priložene pregledne karte osnovnih geobotaničkih oblasti evropskog dijela SSSR-a područje Karpata, Krima i Kavkaza ostalo je bijelo — uslijed razvedenosti i mozaičnog rasporeda odgovarajućih geobotaničkih jedinica. Tu se horizontalno raščlan javan je po zonama dopunjuje vertikalnim, i tako na relativno malom prostoru pokazuje znatno izraženiju mozaičnost tipova. Tu se javljaju i »hrastove polukserofitne šume« sastavljene od medunca (Quercus pubescens) i njemu ekološki srodnih vrsta drugih hrastova i kukrice (Carpinus orientalis) kao eđifikatora, te brojnog kserofitnog grmlja, među kojim i ruja (Cotinus coggvgria), drijena (Cornus mas) i drugih vrsta. Hrastove mezofilne šume sastavljene od kitnjaka i lužnjaka i njemu srodnih vrsta (Quercus Hartivissiana i Q. imeretina) imaju šire rasprostranjenje. U njihovom sastavu ima ponegdje i običnog graba (Bjelorusija, Ukrajina), ali po pravilu — klena (Acer campestre i srodne vrste), brijestova, jasena, lipe, a od grmlja — lijeske, svibovine i kurike. Bukove šume viših predjela razlikuju se međusobno po samoj svojti bukve (Fagus orientalis — na Kavkazu, Fagus taurica — na Krimu i Fagus silvatica — na karpatima), ali imaju brojne zajedničke pratilice u sloju grmlja i u sloju zeljastog bilja. U njima se javlja i jela (na Kavkazu — Abies nordmanniana, a na Karpatima — Abies alba), katkad i smrča (na Kavkazu — Picea orientalis) koja, međutim, stvara i svoje posebne šumske tipove. Ovdje je dosta teško dati neke zajedničke karakteristike sastava i razvrstavanja šumske vegetacije po zonama, pa je bolje da se svako područje opiše posebno. To, na žalost, nije jednostavno, jer su sovjetski geobotaničari nastojali da povezu pojedine slične tipove vegetacije i da ih prikažu više na osnovu fizionomske sukladnosti nego na osnovu nekih biljnoekoloških ili drugih karakteristika. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 79 <-- 79 --> PDF |
Područje Kavkaza i Zakavkazja prikazano na karti zahtijeva posebno razmatranje, jer se na njemu očituje ne samo veliko šarenilo konvencionalnih boja koje označuju tipove vegetacije nego i veliki broj konvencionalnih znakova koji označuju posebne i specifične vrste drveća i grmlja ove oblasti. Tu nalazimo kolhidske šume iz Alnus barbata, u kojima se javlja i Carpinus caucasica, Pterocaria pterocarpa, Malus arientalis, Diospvros lotus i niz drugih vrsta, zatim kserofitne šume iz Quercus macranthera, u kojima se javlja Carpinus schuschensis, Acer laetum, IIex hyrcanum, Crataegus kyrtost.yia, a negdje i Fraxinus oxycarpa i druge vrste. Mezofilne hrastove šume kolhidske oblasti sastavljene su od vrsta i Zelkova carpinifolia, Fraxinus excelsior, Periploca graeca i niz drugih vrsta, dok su šume gruzinskog hrasta (Quercus iberiea) uglavnom sastavljene od niskih vrsta koje se nalaze i u prednjim tipovima. Sličnog sastava su i šume iz ijuercus castaneifolia. Bukove šume Kavkaza sastavljene od vrsta Fagus orientalis imaju podrast zimzelenih grmova (Laurocerasus officinalis, Rhodođendron ponticum, Daphne pontica, Heđera colchica, Hex colchica), a na širokom prostoru javljaju se i kao mješovite lišćarske šume, u kojima uz bukvu rastu i kesten, kavkaski grab i Quercus Hartvissiana. To su najčešće »bukovo-kestenove« šume zapadnog Kavkaza koje se odlikuju posebnim sastavom. Na padinama Tališa nalazimo i vrlo interesantne šume hirkanskih lišćara (Quercus castaneifolia, Carpinus caucasica i druge), u kojima uz ostale već spomenute vrste nalazimo i vrstu Parrotia persica. Na sličan način posebnu karakteristiku nekim predjelima daju i »kserofilne rijetke šume « sastavljene od Celtis caucasica, Pistacia nutica, Acer ibericum i drugih vrsta. Karakteristične za Kavkaz su i šume iz Pinus namata, koje, slično našim šumama bijelog bora, pokazuju smjesu karakterističnih pratilica zeljastog bilja borealnih smrčevih i kserofitnih hrastovih šuma. Sličnog, ali ipak nešto kserofitnijeg sastava su i šume iz Pinus pallasiana na Krimu, dok šume iz P. pithvusa spadaju u usku mediteransku zonu sjeverne obale Crnog mora. Na padinama Karpata nalazimo slične šumske tipove kao i u centralnoj i jugoistočnoj Evropi, ali ih teže možemo povezati u regionalni sistem, jer su uvrštene u vrlo različite skupine — više prema vrstama edifikatorima nego prema ekološkim ili drugim nekim zajedničkim karakteristikama. U komentarima uz ovu preglednu kartu vegetacije Sovjetskog Saveza nalazimo na kraju i niz podataka o rasprostranjenju svih značajnih vrsta drveća i nekih grmova, zajedno sa nizom karata njihovog areala u evropskom dijelu SSSR-a. kao i podatke o posebnim tipovima fitocenoza, kao što su npr., šibljaci, frigana, blata i druge. Podaci uneseni u ovu preglednu kartu olakšavaju ne samo poznavanje vrlo šarolikog mozaika tipova vegetacije istočne Evrope nego daju pobudu i daljim zaključcima o porijeklu i zakonitostima raširenosti određenih šumskih biocenoza koje se — ovdje, kod nas — zapadno od grebena Karpata, svrstavaju u jedan sistem koji počiva na znatno različiti] oj osnovi od ove dosta pojednostavnjene sheme karte vegetacije evropskog dijela SSSR-a, koja je rezultat i posebnih principa od kojih polaze sovjetski geobotaničari u svojim istraživanjima. Međutim, nije teško, a pogotovo nije nemoguće, i podatke sovjetskih geobotaničkih kartiranja privesti bliže principima i sistemu koji se pokazao upotrebljiviji u mnogo šarolikoj srednjoj, zapadnoj i južnoj Evropi. I. D. Jurkević i V. S. H e 11 m a n : Rajoniranje šumske vegetacije Bjeloruske SSSR (Raionirovanie lesnoj rastiteljnosti BSSR). »Botaničeski žurnal« Tom XLV, Izdanje Akademije Nauka SSSR Moskva — Lenjingrad, 1660, sveska 8, strana 113— —1146. Geobotaničko rajoniranje u Sovjetskom Savezu je osnova na kojoj se izgrađuje sistem savremenih meliorativnih i drugih privrednih radova, ne samo u šumarstvu nego i u ratarstvu, voćarstvu i drugim granama poljoprivrede. Osnovu tome čine opsežna istraživanja vegetacije koju su vršili akademik Lozarenko i niegovi saradnici (Vasiljev i dr.). Kao"rezultat tih istraživanja proizašla je i pregledna karta vegetacije evropskog dijela SSSR-a. Cu mjerilu 1 : 2,500.000) kao i nešto pregledmja, ali zato manje tačna, karta vegetacije cijele evropsko-azijske teritorije SSSR-a, Ogromna prostranstva ove zemlje podijeljena su u nekoliko oblasti vegetacije, od krajnje sjevernih tundri i tajgi pa sve do srednjoazijskih pustinja i polupustinja. Dalja podjela vegetacije ide na zone i pod- zone, a u ovima izdvajaju se rajoni sa jedinstvenim tipovima, pretežno šumske vegetacije. (O ovoj karti vegetacije evropskog dijela SSSR-a vidi prethodni prikaz). Bjeloruska SSR nalazi se najvećim dijelom u zoni tzv. »širokolisnih« šuma, odnosno u zoni šuma listopadnog drveća, koja se na sjeveru graniči sa zonom šuma četi |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 80 <-- 80 --> PDF |
nara tajge, a na jugu sa zonom »šumostepe «. Autori su područje Bjeloruske SSR razdijelili (prema šumskim tipovima) u tri podzone: sjevernu — sa šumama smrče i listopadnog drveća, centralnu — sa dubravama običnog graba i smrče i južnu — sa dubravama običnog graba. Kao granice podzona poslužile su im granice areala, s jedne strane južna za smrču, a s druge — sjeverna za grab, te tako imamo i srednju podzonu, koja se nalazi unutar tih dviju granica. Ova podjela na zone, prema mišljenju autora, vrlo dobro se poklapa sa klimatskom, pedološkom i orografskom podjelom tog područja na zone i pojedine vrste drveća »kao edifikatori šumskih biogeocenoza « odražavaju ovdje »karakteristični kompleks geomorfoloških, pedološko-hidroloških faktora i klimatskih uslova«. Međutim, zbog praktičnih potreba izdvojeni su u pojedinim podzonama i suvisli rajoni šumske vegetacije, u prvoj zoni tri, a u ostalim dvjema podzonama po dva — ukupno sedam. Granice podzona i rajona šumske vegetacije prikazane su i jednom geografskom kartom te detaljnim tabelar. pregledom. Tu su dati i »prirodnohistorijski« uslovi, zatim klima, reljef i hidrografija, kao i zemljišta svakog pojedinog rajona. Tu je također i tabelarni pregled procentualnog učešća pojedinih (privredno) važnijih vrsta drveća u pojedinim podzonama i njihovog procentualnog odnosa spram svih šumskih površina u Bjeloruskoj SSR. I. U sjevernoj podzoni šuma smrče i širokolisnih vrsta (koje ulaze još u sastav južne tajge) više od polovine šumske površine zauzimlju »borovnjaci« i »smrčenjaci «. P. silvestris L. kao intrazonalna vrsta drveća prilično je ravnomjerno rasprostranjen po cijeloj Bjelorusiji. Smrča (Picea excelsa Link) u osnovnom svom rasprostranjenju zauzima sjevernu podzonu, u kojoj se nalazi »oko 7C°/o svih smrčenjaka «, a ovi se zajedno sa »borovnjacima« po fitocenološkim karakteristikama razlikuju od »smrčenjaka« i »borovnjaka« ostalih dviju podzona. Fitocenoze smrče i bijelog bora (tzv. »subori«) imaju složen sastav i slojevitost, a javljaju se čisti i mješoviti sa primjesom lužnjaka, mliječa, bijelog jasena i drugih širokolisnih vrsta. Od grmlja: lijeska, kozokrvina i jarebika čine niži sprat u šumama. U ovoj podzoni javljaju se i šume bradavičave i pustene breze (Betula verrucosa Ehrh i B. pubescens Ehrh.). Karakteristična je rasprostranjenost trepetijike (Populus tremula L.), sive johe (Alnus incana Meench) i nekih drugih biljnih vrsta. II. U centralnoj podzoni (smrčevih i grabovih dubrava) kao prelazu između istočnoevropskih tzv. »dubravno-crnogoričnih « šuma južne tajge i »širokolisnih« šuma zapadnoevropskog tipa kao edifikatori šumskih fitocenoza pojavljuju se hrast i grab. Idući od sjevera spram juga učešće smrče u šumama znatno se smanjuje, a pojavljuju se nove vrste (uz hrast i grab) i to mliječ, rnalolisna lipa, vez, poljski brijest, a od grmlja kurike (Evonvmus verrucosa Scop i E. europaea L.). Zeljaste vrste su brojnije. III. U južnoj podzoni (grabovih dubrava) nalazi se Poleska nizina sa svojom izdvojenom i vrlo karakterističnom vegetacijom. Tu se nalaze brojnije šumske fitocenoze sa bogatijim sastavom drveća. Pretežno su to fitocenoze kiselog zemljišta sa obiljem žutilovke i vrijeska. U šumama su obilne i borovnice, zatim mahovine i neke druge vrste. Znatno su proširene i šume crne johe, ali pretežno na tresavama i blatima, gdje se javljaju i čiste sastojine cretne breze (Betula pubescens). Sastojine bi;elog bora su raširene izvan vlažnih dolina. Glavnu karakteristiku daju »grabove dubrave« bez smrče — »širokolisne šume zapadnoevropskog tipa sa dobro izraženom slojevitošću«, dakle regionalne zajednice nekog Querceto- Carpinetuni-a, zatim šume hrasta (lužnjaka) i jasena koje zauzimaju »vlažna humusno - karbonatna zemljišta (rendzine)«. Za svaku podzonu autori navode, odnosno preporučuju uzgoj najznačajnijih stranih vrsta drveća. Tako za prvu zonu preporučuju: sibirski ariš, zelenu duglaziju i kulture topola brzog rasta, a da pri tom ne zaboravljaju i na važnost selekcije domaćih populacija breze i trepetljike. Za drugu zonu preporučuju »perspektivne vrste « barhat (»Phellodenđron amurense Rupr.), zatim mandžurski i sivi orah te plavu duglaziju. Za treću zonu preporučuju iste vrste kao i za drugu s dodatkom američkog crvenog hrasta i šećernog javora. Isto tako, preporučuju i neke druge šumsko-uzgojne i privredne zahvate, npr. konverziju jednoobraznih brezika i borovika u mješovite ekonomski svrsishodnije šume lišćara i četinara. V. B. S o č a v a, T. I. Isačenko i A. S. Karpenko: ZONSKA PODJELA SOVJETSKOG PRIBALTIKA NA OSNOVAMA GEOBOTANICKE KARTE SREDNJEG MJERILA (Zonalnoe razdelenie sovetskoj Pribaltiki na osnove srednemasštabnoj geobotaničeskoj karti). »Botaničeski žurnal«. Tom 45. Moskva — Leningrad, 1980. Sv. 6´. Pp. 795—804. Autori izlažu historijat istraživanja i intenzivnog kartiranja prirođene vegetacije |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 81 <-- 81 --> PDF |
koje se vrši posljednjih deset godina u cijelom SSSR-u, a posebno u pribaltičkim republikama — Litavskoj, Latvijskoj i Estonskoj. Na osnovu tih radova u kojima su učestvovali brojni geobotaničari iz tih republika izrađena je u Botaničkom institutu Akademije nauka SSSR-a karta vegetacije — u mjerilu 1 : 600.000 (štampana 1959. godine). Granica ove Pribaltičke oblasti uzeta je prema prirodno-istorijskom rajoniranju Sovjetskog Saveza koje je izvršeno 1947. godine. U daljim svojim izlaganjima autori analiziraju podatke koje daju četiri sekcije ove karte vegetacije. Legenda karte daje 36 obojenih i šrafiranih oznaka (tipova vegetacije), te 14 šifri, tako da sama karta odražava ukupno 57 grupa »biljnih asocijacija i njihovih sveza«. Kao osnovna jedinica pri kartiranju uzeta je grupa biljnih asocijacija (npr. šume bijelog bora sa grmljem i lišajevima), a u slučaju mozaičnog rasporeda uzete su bliske asocijacije ujedinjene na osnovu zajedničkih karakteristika. Isto tako, a u vezi sa grupama asocijacija prema sistemu njihovog zakorjenjivanja u kartu su unesene recentne asocijacije sa oznakama onih na čijem su se mjestu razvile (»ishodišni tip«). U karti su posebnim znakovima ucrtane i pojedine najznačajnije vrste autohtonog i introduciranog drveća. Uz osnovnu kartu priključene su (u manjem mjerilu) karte »kvarternih naslaga«, »pokrova tla« i »hipsometričke sheme«. Autori nas, nadalje, upoznaju sa prin cipima kartiranja oraničnih i pašnjačkih površina prema njihovim ishodišnim (šum skim) tipovima. Iz rezultata ovih detaljno izvršenih kar tiranja sovjetskog Pribaltika proizilaze značajni zaključci. Autori, među ostalim, smatraju da se na osnovu toga što se tu javljaju tipične širokolisne šume na ne znatnim površinama (isključivo samo jo šići crne johe) ovo područje ne može uključiti u oblast srednjoevropskih široko lisnatih šuma. Dominantnu vrijednost po površini zauzimaju ovdje mješovite širokolisno-četinarske šume, koje se mogu dalje diferencirati na sjevernu i južnu zonu, a ove, opet, na primorski i supkontinentalni rajon. U sjeverozapadnom dijelu Estonije veće rasprostranjenje ima »raznoliki kompleks suhodolnih lugova i šumskih- lugova koji se smjenjuju sa česticama nizinskih blata, zablaćenih lugova i sa značajnim masivima sfagnumskih blata«. U primorskim rajonima javljaju se tzv. grineji, a to su »raznolike travno-šibljačke šume sa nekim primorskim vrstama, kao što su Myrica gale, Erica tetralix i druge. Uz tekst priključena je i pregledna karta »geobotaničkog« rejoniranja sovjetskog Pribaltika, a uz ovu dat i kratak komentar za sva 54 rajona, odnosno za rajone koje još obuhvata područje južne tajge (18 rajona), zatim rajone koja obahvata sjeverna i južna zona širokolisno-četinarskih šuma. Autori ističu da je ovo »prvi kartografski prikaz biljnog pokrivača sjeverozapada evropskog dijela SSSR u mjerilu iz kojeg je omogućeno izvođenje opštih bctaničkogeografskih zaključaka«. Ta karta omogućava i ispravke granica zona i područja u ranijim kartama koje su postojale za dijelove tog područja. U nastavku ovog rada autori iznose detalje novih rezultata rasporeda tipova vegetacije i upoređuju ih sa podacima koji se nalaze u »karti vegetacije evropskog dijela SSSR« u malom mjerilu (iz 1948. godine), odnosno u kartama i shemama vegetacije toga područja koje su publikovane kasnije. Posebno se bave razmatranjem južne granice tajge i osvrću se na finske (A. K a1 e 1 a) i druge radove koji govore o tom pitanju. Pojas širokolisno-četinarskih šuma je ovdje najšire pružen od sjevera ka jugu u cijeloj Evropi i zbog toga daje osnovu za širu podjelu na niže jedinice (i grupe). Razlikovanje primorskog i supkontinentalnog područja vegetacije nije nova činjenica, jer postoje i raniji radovi sa tog područja, kao i radovi iz susjedne Poljske (V. Šafer i B. Pavlovski) i iz Njemačke Demokratske Republike (A. Scamon i i saradnici), koji sadržavaju takvo ili slično razlikovanje tipova vegetacije na koju je imao uticai Atlanski ocean od tipova vegetacije sa supkontinentalnim i kontinentalnim karakteristikama. Ovom radu priključena je dosta opsežna bibliografija koja daje uvid u širinu zahvata i u vanredni značaj koji se danas u SSSR-u daje geobotaničkom rajoniranju vegetacije. Na žalost, još nemamo original ove, po svemu sudeći, vanredno instruktivne geobotaničke i šumarske karte, pa smo se zasada ograničili na njen prikaz prema članku objavljenom u sovjetskoj reviji »Botaničeski žurnal«. Karpenko, A. S.: Karakteristike pokrova vegetacije Pskovske oblasti u vezi sa osnovnim faktorima geografske sredine (Osobennosti rastiteljnogo pokrova Pskovskoj oblasti v svjazi s osnovnimi faktorami Geografičeskoj sredi). »Botaničeski žurnal « Izdanje Akad. nauk SSSR. Tom 45. Nr. 5>, Moskva, 1960. Pp. 667—683. Navodeći vrlo detaljno karakteristike klime, zatim sastav vegetacije (u kojemu |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1961 str. 82 <-- 82 --> PDF |
vidimo i veliki broj vrsta pretežno raširenih i u našim planinskim šumama), zatim zemljišta (sa posebnim osvrtom na kvarterne naslage i glacijalni reljef) i njegove povezanosti sa pojedinim tipovima šuma, autor nam izlaže i principe geobotaničkog rajoniranja Pskovske oblasti, u kojem je došao do novih i zanimljivih podataka. Kroz Pskovski rajon provučena je južna granica tzv. južne tajge. Autor na osnovu svojih istraživanja ispravlja tu granicu koju su ranije povukli neki autori (J. D. Zinzerling iL. A. Sokolov) i daje njezin novi položaj koji bolje održava razlike u karakteristikama vegetacije (na sjeveru oblasti južne tajge, a na jugu podzone »četinarsko-širokolistne«). Zbog upoznavanja sastava šuma ove oblasti, kao i zbog metodike kojom se vrši istraživanje fitocenoza u SSSR-u, te metodike prirodnog i privrednog rajoniranja, ovaj rad ima za nas poseban interes. Iz njega dolazimo do saznanja o karakteru i sastavu nekih borealnih tipova šuma, po sebno johovih sastojina na blatima (tresetištima), te mješovitih šuma četinara (pretežno smrče) i listopadnih vrsta (breze, gorskog jasena, lužnjaka, lipe, lijeske i dr.) sa vrstama zeljastog bilja i mahovina koje susrećemo i u našim šumama. Međutim, po sastavu drveća ove šumske fitocenoze znatno odstupaju od naših i pokazuju izrazito borealni karakter, gdje se naše, po pravilu planinske vrste, spuštaju u rječne doline i ravnice. Autor je svoj rad ilustrovao i trima geografskim kartama. Za svaki od obrađenih rajona (ukupno 19) data je na kraju ovog rada i sažeta geobotanička karakteristika. Pavle Fukarek ISPRAVAK U članku prof. dr Klepca (5. L. 1061. str. 85 i 87) zamijenjene su slike 1 i 2, pa molimo čitaoce da to isprave. |