DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 54 <-- 54 --> PDF |
ISTRAŽIVANJA U UZGOJU SADNICA KOŠĆELE I RAŠELJKE1 Ing. ŽARKO VRDOLJAK SVRHA ISTRAŽIVANJA Istraživanja koja smo ranije vršili sa bijelim i crnim grabom (7) pokazala su da u klimatskim uslovima primorskog Krša dubina sjetve na koju se sije sjeme, kao i zasjenjivanje ponika, mogu imati presudan utjecaj na uspjeli sjetve, jer o tome ovisi količina raspoložive vlage u tlu, potrebne za nicanje sjemena. Uviđajući praktičku važnost ovih momenata za uzgoj sadnica, nastavili smo pokuse sa košćelom (Celtis australis L.) i rašeljkom (Prunus mahaleb L.) te rezultate iznosimo u ovom radu. Za nastavak istraživanja izabrali smo spomenute vrste iz razloga što su one od interesa za pošumljavanje Krša (rašeljka pored toga se mnogo upotrebljava kao podloga u voćarstvu), a za njihov uzgoj u rasadniku nema dovoljno iskustava ni podataka. Pored toga, njima ujedno i upotpunjujemo ranija istraživanja vrstama krupnijeg sjemena, čime omogućujemo i potpunije uopćavanje zaključaka u pogledu odnosa dubine sjetve i vlage u tlu. Pošto je opskrba vodom rasadnika na Kršu često ograničena ili čak nemoguća, to smo istraživanja sa košćelom i rašeljkom proširili ispitivanjem mogućnosti uzgoja njihovih sadnica bez zalijevanja, tzv. »suhim načinom«. U ovom se radu, dakle, iznose rezultati istraživanja sa košćelom i rašeljkom provedenih sa svrhom da se ustanovi: — najpovoljnija dubina sjetve, — utjecaj zasjenjivanja na nicanje sjemena i razvoj sadnica, — mogućnost uzgoja sadnica »suhim načinom«2. METODIKA RADA Ispitivanje navedenih momenata sproveli smo pokusom u šumskom rasadniku u Spinutu (Split). Sjeme je obiju vrsta posijano na dubinu od 2, 3, 4, 5 1 Istraživanja prikazana u ovom radu vršena su u biv. Institutu za eksperimentalno šumarstvo JAZU, a sam rad je svojevremeno od Odjela za prirodne nauke Akademije primljen za štampu u Anale za eksperimentalno šumarstvo. Do štampanja međutim nije došlo radi prestanka izlaženja te Akademijine edicije, pa se rad sada objavljuje u Šumarskom listu. Sadašnji tekst je donekle skraćen u odnosu na izvorni, radi ograničenog prostora u listu. Izostavljene su brojne tabele i podaci koji se odnose na variaciono-statističku obradu materijala, kao i ostali numerički podaci kojima se dokazuje postupak obrade. 2 Uzgoj sadnica »suhim načinom« nekih drugih vrsta, naročito crnog i alepskog bora, nije nov u našoj šumarskoj praksi i on se često s uspjehom primjenjivao kod pošumljavanja krša i goleti (1, 2). 232 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 55 <-- 55 --> PDF |
i 6 cm. Pokusne parcele za dubinu sjetve svrstane su u pojaseve (blocks) i to u peterostrukoj komparaciji (latin sqv.are). Na svakoj parceli zasijano je 5 redova, a u svakom redu 50 sjemenaka košćele, odnosno 40 sjemenaka rašeljke. Prema tome zasijano je za svaku dubinu 1250 sjemenaka košćele i 1000 sjemenaka rašeljke (peterostruka komparacija). S tako raspoređenim pokusnim parcelama za dubinu sjetve zasijana su 4 polja. Na svakom od tih polja sjeme je nicalo i biljke se dalje razvijale pod različitim uslovima: — prvo polje je zasjenjeno i redovito zalijevano (dalje u tekstu kombinacija I), — drugo polje je također zasjenjeno, no nije zalijevano (kombinacija II), — treće polje nije zasjenjeno, a redovito je zalijevano (kombinacija III), — četvrto polje nije ni zasjenjeno ni zalijevano (kombinacija IV). Za zasjenu gredica upotrebljene su rešetkaste ljese sa 2 cm širokim letvicama i isto tolikim razmakom između njih (50%-tna zasjena). Zalijevanje gredica kod kombinacije I i III vršeno je prema potrebi, što je ovisilo o vremenskim prilikama (oborine, naoblaka, vjetrovi itd.). Kombinacije II i IV, kako je navedeno, nisu zalijevane, no tokom ljeta biljke su tri puta okopane poslije kiša, kako bi se bolje sačuvala vlaga u tlu. Sjetva košćele na opisani način obavljena je 10. III 1953. g. sa sjemenom koje je po sabiranju bilo stratificirano, a sjetva rašeljke obavljena je 1. X 1953. gA Nakon završetka nicanja ustanovljen je broj izniklih biljaka, a u jesen, po završetku vegetacionog perioda, izvršeno je prebrojavanje ukupnog broja uzgojenih biljaka. Tada su biljke izvađene iz zemlje i na dijelu biljaka od svake kombinacije po načinu uzgoja izmjerena je visina i debljina stabljika te dužina korijena. Da bi se utvrdilo da li će biljke uzgojene pod različitim uslovima pokazati i različit uspjeh kod pošumljavanja, to su one presađene na teren. Za sadnju su upotrebljene jednogodišnje sadnice. Pošumljavanje sa košćelom izvršeno je u predjelu »Ozrin« kod Klisa, a s rašeljkom kod željezničke stanice Zrmanja. Oba terena su jako degradirana i kamenita (krške kamenjare). REZULTATI 1. Utjecaj dubine sjetve i načina uzgoja na nicanje sjemena Rezultate prebrojavanja biljaka po završetku nicanja i prebrojavanja u jesen, pri završetku vegetacionog perioda, pokazuje tabela 1. Variaciono-statistička opravdanost (signifikantnost) između postotka niknutih sjemenaka u raznim dubinama izračunata je pomoću FISHER-ove analize varijance (3, 4), no tabelarni pregled obrade se, radi razloga iznesenih u uvodnoj napomeni, izostavlja. Iz podataka prikazanih u prvom dijelu tabele 1 (stanje po završetku nicanja), kao i podataka analize varijance, a koji se odnose na košćelu slijedi: — da je na zasjenjenim poljima (I i II) sjeme posijano na dubinu od 3, 4, s Rašeljka je također bila zasijana istovremeno sa košćelom tj. u proljeće 1953. g., međutim uopće nije nikla (vidi lit. 8). Radi toga se ie pokus morao ponoviti, pa se tom prilikom odlučilo za jesenju sjetvu koja kod rašeljke daje bolje rezultate. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 56 <-- 56 --> PDF |
5 i 6 cm nikloi prilično ravnomjerno, te razlike u postotku niknutih sjemenaka među tim dubinama nisu statistički opravdane, odnosno signifikantne, dok je sjeme posijano na 2 cm niklo u izrazito slabijem postotku; Tabela 1. BILJAKA PO DUBINA ZAVRŠETKU NICANJA* BILJAKA U JESEN* SJETVE Des plants apres la germination Des i jplants en automne VRSTA Profonđeur KOMBINACIJA KOMBINACIJA Espece de semis Combinaison du traitement Combinaison du traitement cm 1 II III IV 1 II III IV KOSĆELA 2 31,5 25,8 18,6 16,4 29,0 21,1 17,0 12,3 Micocoulier 3 37,3 33,3 32,3 27,2 34,4 27,7 29,8 23,3 4 39,6 28,3 38,6 35,8 34,9 24,7 35,3 32.2 5 39,8 28,2 40,8 34,6 34,4 23,7 38,2 31,4 6 40,6 28,6 44,2 40,2 37,8 25,0 40,4 34,1 Ukupno "57,8 28,6 34,9 30,9 34,1 24,4 32,1 26,7 Total RAŠELJKA 2 52,5 38,6 58,7 50.1 50,6 36,9 57,8 44,2 Mahaleb 3 77,9 63,6 81,8 73,9 73,0 58,3 77,5 66.5 4 74,1 67,0 82,9 70,8 68,8 62,4 78,1 64,7 5 74,3 62,5 79,8 69,3 69,4 57,7 77,4 62,5 6 61,8 52.8 67,9 42,8 57,3 44,0 59,0 36,0 Ukupno 68,1 56,9 74,2 61,4 63,8 51,9 70,0 54,8 Total Procentualno izraženo u odnosu na broj posijanih sjemenaka Exprime en pourcentage par rapport au nombre des graines semees — da je na nezasjenjenim poljima postotak niknutih sjemenaka rastao s dubinom sjetve, te su razlike dubina sjetve djelomično (kombinacija III) ili potpuno (kombinacija IV) signifikantne. Podaci koji se odnose na rašeljku pokazuju: — da kod svih kombinacija postotak niknutih sjemenaka raste do izvjesne dubine (3 ili 4 cm), a onda pada; — da je kod svih kombinacija postotak sjemenaka na dubini od 2 cm izrazito i statistički opravdano manji u odnosu na postotak niknutih sjemenaka na dubini od 3, 4 i 5 cm; — da kod svih kombinacija nema izrazitih razlika u postotku niknutih sjemenaka na dubinama od 3, 4 i 5 cm, te razlike između tih dubina nisu signifikantne; — da je kod svih kombinacija, a naročito kod nezasjenjenih (III i IV), postotak niknutih sjemenaka na dubini od 6 cm znatno manji od onoga na dubinama od 3, 4 i 5 cm i približuje se postotku na dubini od 2 cm. Prema ovim rezultatima treba sjeme košćele, u koliko se sjetva ne zasjenjuje, sijati što dublje (na 6 c m), naročito kad nema mogućnosti zalijevanja. U koliko se sjetva zasjenjuje može se sijati i nešto pliće (3—5 c m). Na dubinu od 2 cm ne1 treba sijati, jer ona, u s v akom slučaju daje izrazito slabije rezultate. Za sjeme rašeljke, bez obzira da li se zasjenjuje ili zalijeva, najbolje odgovara dubina o d 3—4 cm, a donekle i od 5 cm. Sjetva plića od 3 cm i dublja od 5 cm ne odgovara jer daje izrazito slabije rezultate. 234 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 57 <-- 57 --> PDF |
Iz prvog dijela tabele 1 (stanje po završetku nicanja) se također razabire da je kod košćele i kod rašcljke na zalijevanim kombinacijama (I i III) ukupan postotak niknutih sjemenaka nešto veći, nego na nezalijevanim (II i IV) što je i razumljivo, no ipak razlike nisu toliko izrazite i u većini slučajeva statistički nisu opravdane (i ovdje je statistička opravdanost ispitivana analizom varijance). S obzirom na praktičnu važnost tretmana usjeva u pogledu primjene zalijevan ja i zasjenjivanja od posebnog je interesa razmotriti samo one dubine na svakoj kombinaciji na kojima je sjeme najbolje niklo, odnosno slijedeće podatke: % niknutih sjemenaka u najpovoljnijem slučaju (dubini) KombinacijaI Košćela40,56 (6 cm) Rašeljka 77,90 (3 cm) II 33,32 (3 cm) 67,00 (4 cm) III 44,24 (6 cm) 32,90 (4 cm) IV 40,24 (6 cm) 73,90 (3 cm) Iz tih podataka slijedi da je kod košćele i kod rašeljke apsolutno najbolji rezultat postignut na kombinaciji III, a zatim na kombinaciji I i IV. Između tih kombinacija (I, III, IV) ipak nema hitnijih razlika u broju niknutih sjemenaka. Na kombinaciji II sjeme je, naprotiv, izrazito slabije niklo, pa su razlike između te i ostalih kombinacija statistički opravdane (po rezultatu posebne statističke obrade). Interesantno je da je na kombinaciji II (zasjenjeno i nezalijevano) niklo najmanje sjemenaka, kako u odnosu na ukupan broj sjemenaka u svim dubinama, tako i u slučaju najpovoljnije dubine sjetve, premda je ta kombinacija bila zasjenjena i prema tome bolje opskrbljena vlagom od kombinacije IV (nezasjenjeno i nezalijevano). Uzrok toj činjenici jedino se može objasniti pomanjkanjem topline — faktora, koji je uz vlagu jednako nužan za mogućnost nicanja sjemena, a na što će se kasnije podrobnije osvrnuti. 2. Utjecaj načina uzgoja na razvoj biljaka Konstatirali smo da ni kod košćele ni kod rašeljke razlike u ukupnom postotku niknutih biljaka među pojedinim, kombinacijama nisu izrazite. Podaci iz drugog dijela tabele 1 nam pokazuju da među pojedinim kombinacijama po načinu uzgoja također nema izrazitijih razlika ni u ukupnom postotku preživljelih sadnica na koncu vegetacionog perioda. To znači da su se sadnice obiju vrsta uzgajane pod nepovoljnim uslovima tj. bez zalijevanja (čak kad i nisu bile zasjenjivane), preko ljeta uglavnom podjednako dobro održale, kao i one zalijevane, te da način uzgoja nije značajnije utjecao na konačan broj preživljelih biljaka. Ovo potvrđuje i statistička obrada analizom varijance. Tokom ljeta je općenito uginulo malo biljaka, kako to pokazuju slijedeći podaci: %-tak uginulih biljaka tokom ljeta Kombinacija Košćela Rašeljka I 9,6 6,3 II 14,6 8,9 III 8,0 5,7 IV 13,6 10,8 235 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 58 <-- 58 --> PDF |
Na nezalijevanim kombinacijama (II i IV) je postotak ugibanja bio nešto veći nego na zalijevanim, no, kako je prije navedeno, razlike ipak nisu bitne. Rašeljka se bolje održala od košćele, iako je u godini njenog uzgoja (1954) u kritičnim mjesecima (juli, august) bilo manje oborina od prosjeka, a u godini uzgoja košćele (1953) više, što ukazuje na bolju izdržljivost rašeljke na sušu. Utjecaj načina uzgoja na razvijenost biljaka ustanovljen je mjerenjem visina i debljina stabljika te dužina korijena, čije srednje vrijednosti prikazuje tabela 2. Tabela 2. SREDNJA VRIJEDNOST La moyenne KOMBINACIJA Combinaison du Iraitement .55 .S m 2^ ^ J "S -^ EH O «< s ™ SI "h « OJ SO g o QBQB cm mm cm KOŠCELA I. ZASJENJENO — ZALIJEVANO 51,7 4.5 67,0 Micocoulier Ombrage — arrosage II. ZASJENJENO — NEZALIJEVANO 45,3 4,2 70,1 Ombrage — sans arrosage III. NEZASJENJENO — ZALIJEVANO 33,2 3,5 68,5 Sans ombrage — arrosage IV. NEZASJENJENO — NEZALIJEVANO 28,7 3,5 74,4 Sans ombrage — sans arrosage RAŠELJKA I. ZASJENJENO — ZALIJEVANO 33,3 3,5 61,3 Mahaleb Ombrage — arrosage II. ZASJENJENO — NEZALIJEVANO 35,2 3,2 60,8 Ombrage — sans arrosage III. NEZASJENJENO — ZALIJEVANO 32,3 3,8 67,7 Sans ombrage — arrosage IV. NEZASJENJENO — NEZALIJEVANO 25,5 3,2 59,5 Sans ombrage — sans arrosage Variaciono statistička opravdanost između srednjih vrijednosti (visine stabljike i dužine korijena kod pojedinih kombinacija izračunata je po formuli Dif/Gn (razlika između dviju srednjih vrijednosti je opravdana, ako je Dij/^D>3 i obrnuto, nije opravdana, ako je Dif/o-n<3). Iz podataka izmjere i statističke obrade slijedi: 1) Košćela. Promatrajući veličine biljaka za svaku kombinaciju posebno vidimo da su se najbolje razvile biljke na kombinaciji I (zasjenjeno i zalijevano), nešto slabije na kombinaciji II (zasjenjeno — nezalijevano), zatim na kombinaciji III (nezasjenjeno — zalijevano) i najslabije na kombinaciji IV (nezasjenjeno — nezalijevano). Ta bolja razvijenost odrazila se je na visinama i debljinama stabljika. Razlike u razvijenosti stabljika su u svim slučajevima statistički opravdane {DiflG»~>- 3). Međutim srednje vrijednosti kao i vrijednosti Dif/crlh također pokazuju da su zasjenjene biljke (kombinacija I i II), bez obzira na zalijevanje, mnogo bolje razvijene od nezasjenjivanih (kombinacija 236 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 59 <-- 59 --> PDF |
III i IV). To znaci da je na razvijenost biljaka košćele veći utjecaj imalo zasjenjivanje od zalijevanja, premda se je i ono donekle odrazilo. Dok između visina i debljina stabljika postoji pravilan odnos (što su u nekoj kombinaciji više stabljike, to su ujedno i deblje), između dužina korijena i razvijenosti stabljika on ne postoji. Između dužina korijena biljaka uzgajanih na kombinaciji I, II i III nema bitnih razlika. Jedino je biljkama kod kombinacije IV korijen izrazito duži od ostalih (Dif/o-/, > 3), što se može protumačiti potrebom crpljen ja vlage iz dubljih slojeva tla, pošto je ova kombinacija vlagom bila najslabije opskrbljena. 2) Rašeljka. Kod rašeljke jedino biljke na kombinaciji IV imaju izrazito slabije razvijenu stabljiku, od onih sa ostalih kombinacija, koje su više manje podjednako razvijene. Dužine korijena biljaka sa kombinacija I, II i IV neznatno se razlikuju, jedino su na kombinaciji III razvile izrazito duži korijen, premda su u odnosu na one iz nezalijevanih kombinacija (II i IV) imale više vlage na raspolaganju. 3. Utjecaj načina uzgoja sadnica na uspjeh pošumljavanja Druge godine nakon presadnje na teren izvršeno je prebrojavanje biljaka. Tom prilikom je ustanovljeno da kod košćele postotak živih sadnica, u odnosu na broj posađenih, iznosi: kod kombinacije I — 98%, kod kombinacije II — 95%, kod kombinacije III — 92´%, kod kombinacije IV — 83%. Dakle, sadnice košćele koje su uslijed uzgoja pod zasjenom bile snažnije razvijene, bolje su se održale od sadnica uzgajanih pod zasjenom, a naročito od onih sa kombinacije IV (nezasjenjeno — nezalijevano). Kod rašeljke uopće nije zapaženo ugibanje sadnica, te prema teme način uzgoja u rasadniku nije imao utjecaja na održavanje biljaka na terenu. Prilikom opažanja na terenu primijećeno je da su sadnice košćele, bez obzira na način uzgoja, vrlo slabo prirasle — tek po koji cm, a mnoge ni toliko. Naprotiv, sadnice rašeljke su se vrlo dobro razvile; sve su potjerale nekoliko snažnih izbojaka, dugih i do 30 cm. Takav razvoj rašeljke svakako zadovoljava, naročito kad se uzme u obzir da su sađene pod vrlo nepovoljnim prilikama. OSVRT Dva su osnovna faktora, koji uz dovoljan pristup zraka omogućuju klijanje sjemena: vlaga i toplina. O djelovanju tih faktora ovisi hoće li neko sjeme i kako niknuti. Ranijim istraživanjima smo utvrdili da u klimatskim prilikama Krša dublja sjetva daje bolje rezurltate (7). Pokus sa košćelom i rašeljkom to je potvrdio. Tu činjenicu smo pripisali boljem zadržavanju vlage u većoj dubini. Interesiralo nas je koliko stvarne razlike mogu postojati u stepenu vlažnosti tla na dubini od 2 i 6 cm, pa smo između 19. VII i 1. VIII izvršili ispitivanja u šumskom rasadniku u Spinutu u kojem je i obavljena sjetva4. Iako ispitivanje nije provedeno u doba nicanja, ipak dobiveni podaci mogu korisno poslužiti, pa ih ovde iznosimo. Uzorci tla za analizu uzimani su sa dviju gre * Ograničili smo se na ispitivanje najplićeg i najdubljeg sloja tla u kojem je sjetva izvršena. Svakako bi bilo korisno ustanoviti vlažnost tla i na ostalim dubinama (3, 4 i 5 cm) sjetve, no to po metodi s kojom, smo radili jedva da bi bilo tehnički moguće. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 60 <-- 60 --> PDF |
dica: prve zasjenjene Ijesama, a druge nezasjenjene. 17, VII obe su gredice podjednako i obilno zalivene, a poslije toga nisu bile zalijevane, niti je u vrijeme dok su ispitivanja vršena pala kiša. Rezultate ispitivanja prikazuje tabela 3 i grafički slika l5. Tabela 3. NEZASJENJENA GREDICA ZASJENJENA GREDICA Planche non ombragee Planche ombragee DATUM POSTOTAK VLAŽNOSTI TLA NA DUBINI OD: Pourcentage de l´humidite du sol dans la profondeur de: 2 cm 6 cm 2 cm 6 cm 19. VII. 18,69 20,94 19,27 20,94 20. VII. 8,08 20,81 15,10 20,75 21. VII. 7,99 18,27 10,69 19,65 23. VII. 7,34 17,45 9,75 17,81 25. VII. 6.61 15,43 7,76 17,01 1. VIII. 5,31 11,56 6,15 11,78 Ti rezultati dovoljno jasno objašnjavaju zašto dublja sjetva daje bolje rezultate. Tlo se na 2 cm tako brzo isušuje da bi sjetvu na toj dubini trebalo svaki dan zalijevati, što često nije moguće. Naprotiv, na dubini od 6 cm isušivanje je mnogo polaganije, te je tlo nakon 15 dana, pa i u doba kad je evaporacija najintenzivnija (konac jula), dovoljno vlažno. Rezultati ispitivanja također pokazuju da zasjenjivanje sprečava isušivanje površinskog sloja tla. To se naročito odrazilo kod nicanja košćele, gdje je pliće sijano sjeme (3 i 4 cm) niklo podjednako dobro, kao i ono sijano dublje (5 i 6 cm), dok je na nezasjenjenim kombinacijama postotak niknutih sjemenaka izrazito rastao s dubinom sjetve. No i pored zasjenjivanja je isušivanje najplićeg sloja (2 cm) bilo toliko da je sjeme košćele i rašeljke posijano u njemu osjetljivo slabije niklo, u odnosu na dublje sijano sjeme (vidi tabelu 1). Na 6 cm nema većih razlika u stepenu vlažnosti tla na zasjenjenoj i nezasjenjenoj gredici, te prema tome na toj dubini efekat zasjenjivanja ne dolazi više do izražaja. Na tabeli 4 prikazane su temperature tla na dubini od 2 i 5 cm, registrirane u agrometeorološkoj stanici u rasadniku u Spinutu, za period u kome se odvijalo nicanje sjemena košćele i rašeljke u 1953., odn. 1954. godini. Ti podaci pokazuju da se temperature na dubini od 2 i 5 cm vrlo malo razlikuju, kako u pojedino doba dana, tako i u srednjim vrijednostima. To znači da drugi faktor o kome ovisi nicanje sjemena — toplina — nije mogao imati većeg utjecaja na različito nicanje u raznim dubinama iste kombinacije po načinu uzgoja. Nismo bili u mogućnosti da ispitamo ev. razlike u toplini tla između zasjenjenih i nezasjenjenih kombinacija, no po rezultatima pokusa izgleda da su te razlike postojale i više manje utjecale na nicanje sjemena. Činjenica da je na zasjenjenim kombinacijama niklo općenito uzevši manje sjemena, nego na odgovarajućim nezasjenjenim (I : III; II : IV), premda su prve bile bolje opskrbljene vlagom uslijed zasjenjivanja, ne može se protumačiti drugačije nego da je zasjena na kombinaciji I i II sprečavala zagrijavanje tla, pa je sjeme imalo na raspolaganju manje topline i slabije niklo. 5 Podaci u tabeli i grafikonu označavaju momentalnu vlažnost tla (Mv) izraženu u postotcima, a izračunatu po formuli Mv = (Tmv — Ts) / Ts . 100 (Tmv = težina tla s prirodnom vlažnošću; Ts = težina tla osušenog na 100—105" C). 238 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 61 <-- 61 --> PDF |
Na osnovu iznesen og može se zaključiti da zasjenjivanje sjetve ima svojih prednosti (utjecaj na bolje zadržavanje vlage u površinskom sloju tla), ali i svojih mana (smanjivanje topline tla potrebne za nie an je), te bi ga trebalo primjenjivati samo u određenim slučajevima: kod pliće sjetve za naročito toplih i sunčanih dana. Kod sjemena koje se može sijati dublje (5 — 6 crn i više) zasjenjivanje uopće ne bi trebalo upotrebljavati, NEZASJENJENA GREDICA *i PLANCHE NON OMBMGEE 2o tft 16 -rt 12 "IO 8 6 4 z 19.V1I 20V« 21Y» 25.WI ZASJENJENA GREDICA PLANCHE OHBRAGEE Z POSTOTAK VLAŽNOSTI TLA NA DUBINI 00 6an fburcerdage eto Fhomidile du ga/ dans 20 As prafondeur c/e 6 on POSTOTAK VLAŽNOSTI TIA. NA OUBINI00 Zar, 18 fc^ Pourcantog* ofe l´^umidtti du soj dans ~~~~-^Jo fvo/andec/r-da 2 em 16 H 12 AO 8 6 K 2 -I9.V1 2D.W1 M.VII 25.»» SLIKA 1. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 62 <-- 62 --> PDF |
jer tu njegov efekat na zadržavanje vlage u tlu više ne dolazi do izražaja, a sprečava zagrijavanje tla. Tabela 4. < %1-1 SJ (U os O a 0< U WH.S2 1-5 O S S 7h TEMPERATURA TLA NA Temperature 2 14h cm 21h du sol Sred. Moy. dans la 7h DUBINI OD: profondeur de: 5 14h cm 21h Sred. Mcy. MART 4.3 16,3 7.9 9,5 4,9 15,0 8.6 9,5 Mars APRIL 11,7 23,3 14,4 16,4 12,0 22,2 14,8 16,3 1953 Avril MAJ 16,6 27,4 18,8 20,7 16,7 27,7 19,1 21,1 Mai JUNI 21,1 32,1 22,9 25,4 21,0 32,1 23,3 25,5 Juin MART 8.4 16,3 10,3 11,7 8 9 15,1 11,2 11,7 Mars APRIL 10,7 20.9 12,8 14,8 11,2 18,9 14,0 14,7 1954 Avril MAJ 15,5 25,3 17,0 19,3 15,4 23,5 18,2 19,0 Mai JUNI 22,7 35,4 24,7 27,6 22,1 32,7 26,2 27,1 Juin Dubina do koje se neka vrsta može sijati zavisi o veličini njene sjemenke, odnosno o količini rezervnih tvari koje klica ima na raspolaganju da bi mogla savladati tanji ili deblji pokrov tla. Tako košćela koja ima krupnije sjeme najbolje niče na dubini od 6 cm, dok se za rašeljku najpovoljnija dubina sjetve kreće od 3—4 cm; na dubini od 5 cm postotak izniknutih sjemenaka počinje već lagano padati (iako statistički nebitno), a na dubini od 6 cm on je već izrazito slabiji, odnosno tu dubinu jedan dio klica već ne može savladati. Pokus je pokazao da je košćelu i rašeljku moguće uzgojiti u rasadniku i bez zalijevanja tzv. »suhim načinom«. Vremenske prilike u doba nicanja bile su, doduše, povoljnije od prosječnih, što se može ilustrirati De Martonne-ovim indeksom suše i vrijednostima za isparavanje po Poljakovu. Međutim naprijed opisani pokus mjerenja vlažnosti tla pokazuje da se u dubljim slojevima vlaga zadržava dovoljno dugo i u uslovima maksimalne evaporacije (juli), pa je vrlo vjerovatno da bi sjeme obiju vrsta sijano dovoljno duboko (košćela na 6, a rašeljka na 5 cm) moglo nicati i pri nepovoljnijim vremenskim prilikama, barem takovih koje odgovaraju prosjeku. Nakon nicanja biljke su se uspješno razvijale na svim kombinacijama i neznatan broj ih je tokom ljeta uginuo, pa i kod najnepovoljnijeg načina uzgoja (kombinacija IV: nezasjenjeno — nezalijevano). Nicanje sjemena i dalje održavanje biljaka košćele i rašeijke bez zalijevanja upućuje i na mogućnost direktnog pošumljavanja sjetvom s ovim vrstama, jasno uz uslov da se sije dovoljno duboko i da vremenske prilike nisu izuzetno nepovoljne. Izvedeni pokus potvrđuje da su košćela i rašeljka vrste otporne prema suši. Rezultati pokusa su ukazali i na neke razlike među ovim vrstama, koje 240 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 63 <-- 63 --> PDF |
proizlaze iz njihovih različitih bioloških osobina i o kojima će trebati voditi računa kod praktične upotrebe: Biljke košćele uzgajane u rasadniku pod zasjenom osjetljivo su se bolje razvile od onih uzgajanih bez zasjene, dok se kod raseljke utjecaj zasjene na razvoj sadnica nije ispoljio. To ukazuje na različiti odnos ovih dviju vrsta prema svjetlu u prvoj najosjetljivoj fazi njihova razvitka. Vjerovatno su zbog toga sadnice košćele presađene na goli teren stagnirale u rastu, dok su se sadnice raseljke bujno razvile i dobro prirasle, premda su kod sadnje i kasnije bile izložene raznim vremenskim nepogodama. Tu istu pojavu smo primijetili više puta obilazeći razna radilišta na kojima je bilo izvršeno pošumljavanje sa košćelom i rašeljkom. Na osnovu tih rezultata i opažanja može se zaključiti, da kod izbora terena za pošumljavanje s ovim vrstama treba uvažiti njihov različiti odnos prema svjetlu: rašeljku se može saditi na neobraslim i degradiranim kamenj arama, dok košćelu radije upotrebljavati kod popunjavanja šikara i sastojina, gdje će joj biti omogućena barem djelomična zasjena. ZAKLJUČAK Na području jadranskog Krša je uzgoj sadnica u rasadniku često otežan radi vrlo intenzivnog isušivanja površinskog sloja tla, uvjetovanog specifičnim klimatskim prilikama ,a mogućnost opskrbe tla vlagom, bilo oborinskom bilo zalijevanjem, je ograničena. Istraživanja koja smo ranije vršili sa bijelim i crnim grabom ukazala su da se utjecaj tih nepovoljnih klimatskih faktora može kod uzgoja biljaka u rasadniku znatno umanjiti primjenom dublje sjetve i zasjenjivanjem usjeva i ponika. Radi važnosti koju mogu imati ova istraživanja kod praktične primjene, mi smo ih proširili na nove vrste: košćelu i rašeljku i donekle upotpunili. Ispitivali smo koja dubina sjetve u rasadniku najbolje odgovara za sjeme košćele i raseljke u slučaju kada ono niče pod različitim uslovima vlage i topline Također smo ispitivali da li je sadnice ovih vrsta moguće uzgojiti bez zalijevanja te kako na razvoj sadnica utječe zasjena. Da bismo došli do željenih podataka sproveli smo pokus u rasadniku tako, da je sjeme posijano na dubinu od 2, 3, 4, 5 i 6 cm nicalo i biljke se dalje razvijale na 4 različita načina: I. pod zasjenom i sa zalijevanjem, II. pod zasjenom no bez zalijevanja, III. bez zasjene i sa zalijevanjem, IV. bez zasjene i bez zalijevanja. Na osnovu rezultata pokusa može se zaključiti slijedeće: 1. Intenzitet nicanja sjemena na pojedinim dubinama ovisio je s jedne strane o raspoloživoj vlazi u tlu, koja je po količini i vremenu zadržavanja rasla dubinom tla, a s druge strane o količini rezervnih tvari koje je klica imala na raspolaganju da bi mogla savladati određeni pokrov tla, odnosno o krupnoći sjemenke. Za košćelu, čije je sjeme krupnije, najbolje odgovara dubina sjetve od 6 cm; u koliko se usjev zasjeni može se sijati i nešto pliće (3—5 cm). Za rašeljku, vrstu sitnijeg sjemena, najbolje odgovara dubina sjetve od 3—4 cm, bez obzira da li se usjev zasjenjuje ili zalijeva, jer kod dublje sjetve njena klica već teže savladava pokrov tla. Pliće od 3 cm ne treba sijati sjeme ni jedne ni druge vrste, pa ni kad je omogućeno svakodnevno zalijevanje, jer je isušivanje tla tako intenzivno da znatno otežava nicanje. 241 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 64 <-- 64 --> PDF |
2. Zasjenjivanje sjetve povoljno utječe na zadržavanje vlage u površinskom sloju tla, ali smanjuje toplinu tla potrebnu za nicanje, te bi ga radi toga trebalo primjenjivati samo kod pliće sjetve za toplih i sunčanih dana. Kod sjemena koje se može sijati dublje (5—6 cm i više) zasjenjivanje uopće ne bi trebalo upotrebljavati, jer tu njegov efekat na zadržavanje vlage u tlu ne dolazi do izražaja, a sprečava zagrijavanje tla. 3. Sjeme rašeljke i košćele niklo je u zadovoljavajućem postotku i bez zalijevanja. Tokom ljeta nije bilo većih razlika u ugibanju sadnica uzgajanih pod povoljnim (uz zalijevanje i zasjenjivanje) i nepovoljnim (bez zalijevanja i zasjenjivanja) uslovima, što pokazuje da ih je moguće uzgojiti tzv. »suhim načinom«. 4. Kod sadnica košćele i rašeljke različito se ispoljio utjecaj svjetla, odnosno zasjene: biljke košćele uzgajane pod zasjenom znatno su se bolje razvile od onih uzgajanih bez zasjene; kod rašeljke zasjenjivanje nije imalo utjecaja na razvijenost biljaka. 5. Nakon presadnje na teren sadnice košćele uzgajane pod zasjenom bolje su se održale od onih uzgajanih bez zasjene. Kod rašeljke se način uzgoja sadnica u rasadniku nije odrazio na uspjeh pošumljavanja. Konačno rezultati ovog pokusa potvrđuju naš raniji zaključak da na Kršu i drugdje, gdje vladaju slične klimatske prilike, treba sijati dublje, nego što je to u sadašnjoj praksi uobičajeno, ali također ukazuju da pri sjetvi treba voditi računa i o krupnoći sjemena vrste koju se sije, odnonso debljini pokrova tla kojeg je njegova klica u stanju da savlada. LITERATURA 1. Bel tram V.: Racionalizacija pošumljavanja, Šumarski list, Zagreb, 1950. 2. Burlako v Đ.: Način »suhih kultura« pri pošumljavanju krša i golijeti u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj, Šumarski list, Zagreb, 1929. 3. Fishe r R.: Statistical methods for research workers, New York, 1950. 4. Fisher — Yates: Statistical tables, New York, 1953. 5. StipaničićV.: Klima Splita (rukopis). 6. Tavča r A.: Biometrika u poljoprivredi, Zagreb, 1946. 7. Vr dol jak 2.: Istraživanja o utjecaju dubine sjetve i zasjenjivanja na nicanje sjemena i razvoj sadnica crnog i bijelog graba, Anali za eksperimentalno šumar8. Vrdol j ak 2.: Nekoliko napomena za uzgoj rašeljke, Šumarski list, Zagreb, 1954. stvo, Vol. II, Zagreb, 1957. RECHERCHES SUR LA CULTIVATION DES PLANTS DE MICOCOULIER ET DE MAHALEB Resume La region littorale du Karst est caracterisee par un climat ä faibles precipitations, une insolation elevee et une humidite atmospherique relativement basse pendant la periode de vegetation. Dans ces conditions la cultivation des plants forestiers dans la pepiniere est souvent difficile ä cause de dessiccation intensive de la ccuche superficielle du sol et aussi ä cause des possibilites tres limitees d´approvisionnement du sol en eau par arrosage. Les resultats de nos experiences precedemment effectuees ont montre qu´ il est possible de diminuer l´influence des conditions climatiques defavorables et le manque d´eau pour arrosage par un semis plus profond et par l´ombrage du semis et des jeunes plants. 242 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1967 str. 65 <-- 65 --> PDF |
En estimant le valeur pratique de ces experiences nous los avons elargies et eompletees par deux especes nouvelles: le Micocoulier (Celtis australis L.) et le Mahaleb (Prunus mahaleb L.). Nous avons examine la profondeur optimale du semis dans les differentes conditions de l´humidite et du chaleur du sol En outre, nous avons examine s´il etait possible de cultiver les plants de ces deux especes sans arrosage (par la »methode seche«) et l´influence de l´ombrage sur le developpement des plants. Pour obtenir les donnees exigees on a seme les graines de chaque espece dans la profondeur de 2, 3, 4, 5 et 6 cm. Les semences ainsi semees ont germe et les jeunes plants ont pousse sous quatre differentes conditions (combinaison du traitement, dans le texte): I. sous l´ombrage artificiel et regulierement arroses; II. sous l´ombrage, mais sans arrosage (sauf un arrosage abondant apres le semis); III. sans ombrage et arroses; IV. sans ombrage et sans arrosage. Par suite de resultats obtenus on peut formuler les conclusions suivantes: 1. L´intensite de la germination depandait de l´humidite disponible dans le sol la quantite delaquelle et le temps de retention augmentait avec la profondeur du sol (tab. 3 , fig. 1.). D´autre part le resultat de la germination depandait de la quantite des matieres de reserve que le germe avait ä sa disposition pour surmonter la couche determinee du sol, c´est-ä-dire de la grosseur de la semence. Pour le Micocoulier dont les graines sont plus grosses, correspond le mieux la profondeur de semis de 6 cm; si le semis est ombrage on peut semer ä 3—5 cm. Pour les graines du Mahaleb qui sont plus minces que Celles de l´espece precedente, la profondeur optimale est de 3 ä 4 cm sans egard ä l´application de l´ombrage ov de l´arrosage. Le semis moins profond de 3 cm non est ä conseiller pour les graines de deux especes mene s´il est possible de les arroser regulierement, ä cause de la dessiccation intensive de la couche superficielle du sol qui empeche une germination normale (tab. 1.). 2. L´ombrage du semis a une influence positive sur la retension de 1´eau dans la couche superficielle du sol, mais diminue la chaleur du sol laquelle est necessaire pour la germination. Conformement ä cela il faut appliquer l´ombrage seulement ä des semis peu profonds pendant les journees chaudes et ensoleillees. Pour les graines qu´on peut semer plus profondement (5—6 cm) l´ombrage de semis est superflu, parce que la son influence sur la retention de l´eau est insignifiante et empeche le rechauffement du sol. 3. Dans deses conditions ecologiques caracterisant la station de notre pepiniere experimental il est possible de cultiver les plants de Micocoulier et de Mahaleb par la »methode seche«: sur les planches non arrosees le pourcentage des graines germees etait satisfaisant et les plants non arroses ont tres bien resiste ä la secheresse. 4. Le comportement des deux especes vis-a-vis la lumiere etait different (tab. 2.): les plants de Micocoulier cultives sous 1´ombrage etaient beaucoup plus vigoureux que ceux cultives sans l´ombrage; par contre, l´application de l´ombrage n´a pas exerce aucune influence sur le developpement des plants de Mahaleb. 5. Apres la plantation sur le terrain, les plants de Micocoulier cultives sous l´ombrage ont mieux resiste que ceux non ombrages. Chez le Mahaleb le traitement des plants dans la pepiniere n´avait aucune influence sur le resultat du reboisement. Enfin, les resultats de cet essai confirment la conclusion de nos experiences precedentes que dans la region littorale du Karst ainsi que dans d´autres regions caracterisees par un climat semblable il faut — en ce qui concerne la profondeur de semis — corriger les normes usuelles dans la pratique pepinieriste (valables pour les conditions climatique de l´Europe continentale) et il faut semer plus profondement en tenant compte que la profondeur soit en correlation adequate avec la grosseur de semence de l´espece choisie. |