DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 37 <-- 37 --> PDF |
DK 634.0.176.1 Populus: 634.0.232.411.4:634.0.422.14 POJAVA OŠTEĆENJA SADNICA TOPOLA OD NISKIH TEA1PERATURA Osvrt na članak dr M. Vasića NIKOLA ZlVANOV, dipl. ing. šumarstva JOVAN MARKOVIC, dipl. ing. šumarstva Plantažni tj. najintenzivniji oblik uzgoja topola u Jugoslaviji, karakteriše se pored ostalog i sa tim, što se od 1962 godine pa nadalje plantaže podižu uglavnom italijanskim koncepcijama i pretežno sa italijanskim klonovima. Plantaže osnivaju šumarske i poljoprivredne organizacije i to najviše sa italijanskim klonom 1-214 i sadnicama starosti 2/3 (manje 2/2). Odomaćeni kultivari kod nas, P. robusta, P. serotina, P. marilandica i dr. uglavnom su isključene iz tog oblika uzgoja, tako da danas nije retkost naći velike plantažne zasade u kojima se uzgaja samo klon 1-214. Zbog toga, što je ovaj vid plantažnog uzgoja prihvaćen sa oduševljenjem, i što je u datom momentu bilo dosta novčanih sredstava, podignuto je u Jugoslaviji za relativno kratko vreme nekoliko desetina hiljada hektara ovakvih plantaža. Podizane su, kako na različitim zemljištima (od optimalnih aluvijalnih do zaslanjenih i kiselih) tako isto i u različitim klimatskim uslovima (Vojvodina, Hrvatska, Slovenija, Makedonija). Za proteklih 5 godina koliko danas imaju najstarije plantaže, rezultati posmatrani preko godišnjih prirasta jako variraju i u skladu su sa odnosom različitih ekoloških faktora prema jednom klonu i njegovoj uniformnoj tehnologiji uzgoja. Ima lokaliteta gde su se već tokom prve vegetacije posušila sva stabla (zaslanjene ritske crnice, peskovita aluvijalna zemljišta, glej-pseudoglej zemljišta) do onih %de plantaža iz godine u godinu producira sve veći prirast, sa izgledom, da će za 12—15 godina postići prosečni prirast i preko 30 nv´Vha (određene kategorije aluvijalnih zemljišta). Koliko god da su ti različiti, uglavnom zemljišnoklimatski uslovi delovali da se pojedine plantaže različito razvijaju, toliko oni nisu mogli otkloniti jednu pojavu, zbog koje je (ne samo zbog nedostatka sredstava) postalo rizično osni vanje plantaža po italijanskim koncepcijama. Reč je o masovnoj pojavi pucanja stabala u skoro svim plantažama u Ju goslaviji. Svaki proizvođač danas, a posebno onaj koji ima plantaže različite starosti suočio se sa pojavom pucanja stabala. Pojava je naročito karakteristič na za stabla klona 1-214 te nije više retkost naći plantažu ovog klona sa preko 50´% ispucalih stabala već posle druge vegetacije. Ovu neočekivanu pojavu smatramo najvećim problemom savremenog to polarstva, pa i rasvetljavanju njenih uzroka pridajemo poseban značaj. Do sada je, koliko nam je poznato, na izučavanju ove pojave sem Zavoda za topole iz Novog Sada, radio i »Operativno naučni centar »Dr. Ilija Đuričić« iz Bilja. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 38 <-- 38 --> PDF |
Rezultate istraživanja Zavod za topole je izneo u referatu* na Jugoslovenskom savetovanju o plantažnoj proizvodnji topola i vrba, koje je održano u Beogradu i Novom Sadu od 18—21 septembra 1967 godine. O istraživanjima Operativno naučnog centra iz Bilja i o rezultatima tog istraživanja stručna javnost je upoznata putem članka dr M. Vasića, koji je objavljen u Šumarskom listu br. 9—10, 1967 godine pod naslovom: »Pojava oštećenja sadnica E. A. topola od niskih temperatura u plantažama«. Pošto autor pod ovim naslovom upravo govori o pucanju stabla tj. o najvećem problemu savremenog topolarstva, (naše mišljenje) smatramo da je potrebno pokrenuti stručnu javnost na diskusiju, odnosno sveobuhvatniji i sistematski rad na izučavanju ove pojave, pa u tom cilju kao svoj prilog i dajemo kratak osvrt na članak dr M. Vasića. Nakon prikaza najhitnijih rezultata rada i pretpostavki M. Vasića o uzrocima pucanja topola, iznećemo neka naša zapažanja, te našu pretpostavku o primarnim uzrocima te pojave. Mi smo ovu pojavu izučavali u plantažnim zasadima klona 1-214, pa ćemo i u ovoj diskusiji pretežno imati u vidu ovaj klon, koji je kako smo videli i najzastupljeniji i najviše pogođen pucanjem stabala. M. Vasić je uizučavao tj. registrovao pojavu u Baranji u proleće 1964 godine. Plantaže u kojima su zapažene i istraživane pukotine, osnovane su u jesen 1962 i proleće 1963 godine sa dvogodišnjim sadnicama. Puknuta stabla su nađena na svim lokalitetima tj. nezavisno od svojstava zemljišta. U nekim plantažama (Vrblje, Zlatna Gredica, Dravica) nađeno je preko 25*´/o popucalih stabala klona 1-214, a u uporednom topoliku, na lokalitetu »Veliko Polje«, ispucalo je 60,9% stabala ovog klona. Klon 1-214 uzgaja se u Baranji od 1956 godine, s tim što su se zasadi i sa njim i sa ostalim klonovima i kultivarima do jeseni 1962 godine osnivali sa jednogodišnjim sadnicama. U proleće 1964 godine u tim zasadima nisu zabeležene pojave pucanja stabala a tih pojava nije bilo ni ranije tj. u periodu od 1956—1963 godine. (M. Vasić, 1967). U vanvegetacionom periodu 1963/64 godine, popucala su prema tome samo ona stabla, koja su u tom periodu imala završenu vegetaciju u plantažama, i koja su uzgojena dvogodišnjim sadnicama. Predstava o šteti, koju i autor naglašava, biće potpunija ako spomenemo da se podaci u radu o pukotinama odnose na 1280 ha (naša predpostavka) plantaža koje je L. Š. P. G. »Jelen« dobro organizovanom akcijom osnovao u periodu 1962/63 godine. U ovim plantažama klon 1-214 je zastupljen sa 80u/o (Topola br. 61—64, 1967 god.). Suočen sa činjenicom da klon 1-214, te ostali klonovi i kultivari nisu stradali ranije od mrazopuca, autor je ovu iznenadnu i masovnu pojavu objasnio specifičnim temperaturnim uslovima koji su vladali u Baranji u vanvegetacionom periodu 1963/64 godine. Najveći značaj je dat naglim promenama temperature vazduha, od oktobra 1963 do februara 1964 godine. Dok je oktobar bio nešto hladniji (11° C) u odnosu na ranije godine, dotle je novembar 1963 godine bio izrazito topliji i njegova srednja vrednost temperature vazduha iznosila je 17,5° C. U pojedinim danima temperatura vazduha iznosila je i * Ing. Zivanov Nikola, Jovan Marković: »Prilog izučavanju odnosa pojave pucanja stabala klona 1-214, odnosa zemljišta i sadnog materijala (rad je predat za objavljivanje u časopisu »Topola«). 200 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 39 <-- 39 --> PDF |
31,3° C. Ovakvi temperaturni uslovi, kakvi se ranije nisu pojavljivali u Baranji po recima autora, produžili su vegetacioni period jednogodišnjih stabala*, pa su ona nepripremljena ušla u zimski period koji se karakteriše ovim vrednostima: u decembru 1963 godine srednja mesećna temperatura vazduha naglo pada na —3,9" C, a apsolutni minimum se spustio čak na —23,2° C. Januar 1964 godine odlikuje se daljim naglim snižavanjem temperatura i srednja mesečna temperatura je iznosila —7,7° C, a apsolutni minimum —23,0° C. Februar 1964 godine je bio daleko topliji i njegova vrednost temperature vazduha iznosila je 0,0° C. Nastajanje pukotina u takvim temperaturnim uslovima kod mladih — jednogodišnjih stabala, autor tumači mehanizmom nastajanja mrazopuca** (zimotrenost) s tim što, tome klasičnom tumačenju dodaje još i uticaj, koji je ostvario topli novembar 1963 godine na produžetak vegetacije, te veću akumulaciju vode u spoljnjem drvetu. Premda su kroz vladajuće temperaturne uslove, uz takođe produženu vegetaciju u 1963 godini prošle i starije plantaže klona 1-214 i ostalih topola, stabla u njima nisu popucala, jer su po predpostavci M. Vasića prema toj pojavi bila predisponirana samo mlada — jednogodišnja stabla*. Ova predpostavka o pucanju topola, kao posledici pojave specifičnih temperaturnih uslova u vanvegetacionom periodu, mogla se prihvatiti samo do proleća 1965 godine. Toga proleća, a i dalje u proleće 1966 i proleće 1967 godine proizvođači koji su prihvatili italijansku tehnologiju uzgoja, mogli su konstatovati u svojim plantažama nove pukotine na stablima različite starosti (1—5 godina). Tako u časopisu Topola br. 61—64 od 1967 godine nalazimo da je krajem zime 1964/65 godine u nekim plantažama L. S. P. G. »Jelen« zabeležena pojava mrazopuca intenziteta od 13—24% na klonu 1-214 i 11—12i0/o na P. robusti. Iz članka M. Vasića vidi se da je srednja mesečna temperatura vazduha od oktobra 1964 do februara 1965 godine (kritični meseci) u postepenom padu. Mesec novembar 1964 godine nije bio topao i imao je srednju vrednost temperature 7,4° C. (Najhladniji je bio mesec februar sa srednjom temperaturom oko — 2,0" C). Kada smo u proleće 1966 godine, detaljnije izučavali pojavu pucanja stabala klona 1-214, (podaci izneti na pomenutom savetovanju) na mnogim lokalitetima u Vojvodini, Hrvatskoj i Sloveniji, nismo istovremeno tu pojavu dovodili u vezu sa temperaturnim uslovima jer se kao što vidimo ispoljila u različitim klimatskim područjima (Vojvodina, Slovenija). Sem toga, u mnogim zasadima koji su u proleće 1966 godine (kada smo vršili istraživanja) bili npr. na početku četvrte vegetacije, konstatovali smo da su stabla pucala u sva tri prethodna vegetaciona perioda. Neka su stabla u tim zasadima napukla posle prve, a neka posle druge i treće vegetacije. Da pojava pucanja stabala u savremenim plantažama topola nije vezana samo na specifične temperaturne uslove i na određenu starost stabala poka * Stabla koja su rasla jednu godinu u plantažama. ** Zimotrenost: pukotine koje se javljaju u biljci u radialnom smeru prema srcu i zahvataju znatan deo građe u uzdužnom smeru. Nastaju za vreme velike i nagle studeni. (JUS DBO 021). |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 40 <-- 40 --> PDF |
zaćemo i na primeru pucanja stabala klona 1-214 u plantažnim zasadima Oglednog dobra Zavoda za topole — Novi Sad. U prilogu na grafikonu broj 1 prikazujemo: — srednje mesečne temperature vazduha vanvegetacionog perioda 1963/ 64 godine za stanicu Brestovac—Belje (podaci iz članka), Grafikon 1 SREDNJE MESEČNE I PROSECNE TEMPERATURE VAZDUHA VEGETACIONOG PERIODA stanice ..Vrbak" - 64/65. 65/66. 66/67 godine Brestovac-Bilje" _ 63/64 , 1882-1 964 godmt l964/fc5 J966/67 -H8S2-1964 19 65/66 ^963/64 — prosečnu mesečnu temperaturu vazduha u mesecima vanvegetacionog perioda za stanicu Brestovac—Belje za period 1882—1964 godine (»Jelen«, 3/1965), — srednje mesečne temperature vazduha vanvegetacionog perioda za godinu 1964/65, 1965/66 i 1966/67 za stanicu »Vrbovac« na Oglednom dobru Zavoda za topole — Novi Sad. Pošto smo već izneli podatke o srednjim mesečnim vrednostima temperature vazduha za vanvegetacioni period 1963/64 godine u grafikonu, ističemo, zaista specifičan tok te krivulje u odnosu na ranije godine u Baranji i kasnije vanvegetacione periode u Novom Sadu. U sva tri vanvegetaciona perioda na Oglednom dobru srednje mesečne temperature vazduha su u postepenom padu od oktobra do januara, pa ni u jednom periodu mesec novembar nije bio izrazito topao., |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 41 <-- 41 --> PDF |
Najtopliji mesec novembar u osmatranim periodima na Oglednom dobru imao je za 10,1° C nižu srednju temperaturu od novembra 1963 godine u Baranji. Ovakvi uslovi koji se karakterišu postepenim padom temperature do januara, ne bi po pretpostavkama M. Vasića trebalo da izazovu pucanje, jer uz takve uslove koji su vladali i u Baranji do 1963/64 (grafikon br. 1 i članak M. Vasića) godine nije bilo pucanja stabala italijanskih klonova i odomaćenih kultivara. Međutim 1964/65 godine u plantažama u Baranji stabla klona 1-214 i P. robuste pucaju, premda su, kako smo videti temperature slične onima koje vidimo na grafikonu br. 1 za posmatrane periode na Oglednom dobru i u Baranji pre 1963/64 godine.Za pojavu pucanja stabala klona 1-214 u periodu 1964/65 godine na Oglednom dobru, smatramo da je važno istaći, da su u tom periodu zabeležene najniže temperature vazduha —14,0° C (februar 1965 godine). Premda u ovoj diskusiji o primarnim uzrocima pojave pucanja stabala nesmatramo bitnim odnos napuklih i nenapuklih stabala u plantaži, ipak iznosimo da smo u proleće 1966 godine na Oglednom dobru — lokalitet »Kupusište « registrovali 64% prvi put napukla stabla klona 1-214. Ovaj plantažni zasad je na peskovitom zemljištu i u jesen 1965 godine završio je drugu vegetaciju. Uz temperaturne podatke koji se vide na grafikonu broj 1 ističemo još da je najniža temperatura za period 1965/66 godine zabeležena u januaru 1966 godine —20,8" C. Vidi se da je u tom vanvegetacionom periodu ispucao veći broj stabala nego na bilo kom lokalitetu u Baranji, u tzv. kritičnoj 1963/64 godini. Toga proleća registrovali smo i stabla koja su prvi put napukla posle treće vegetacije. U toku pregleda plantažnih zasada osnovanih sadnicama 2/3 na Oglednom dobru u proleće 1967 godine takođe smo konstatovali pojavu pucanja, kako na stablima starim jednu godinu tako i na starijim. Najniža temperatura za vanvegetacioni period 1966/67 godinu bila je —18,8° C (januar) i tog proleća smo takođe konstatovali da su se nekad zarasle pukotine najčešće ponovo otvorile i produžile. Jedino do sada nismo zapazili pukotine u onim plantažnim zasadima, gde je klon 1-214 kao sadnica 2/3 (ekstra i I klasa) zasađen na peskovito zemljište dubokom sadnjom, ali tako da je vegetacioni sprat došao u zemlju (Slika 1). Stablo sa slike broj 1 je u eksperimentalnom zasadu (osnovanom u proleće 1962 godine sadnicama 2/3 u kojem su ispucala samo ona stabla klona 1-214 koja su zasađena tzv. običnom sadniom (jame duboke 90 cm) odnosno ona kojima je vegetacioni sprat iznad zemlje. (Da stabla klona 1-214 uzgojena sadnicama 2/3 ne pucaju ako su zasađena dubokom sadnjom, uverili smo se u takvim zasadima i na peskovitom zemljištu kod Novog Beograda, Subotice i u Baranji. I u jesen 1967 godine uverili smo se da stabla klona 1-214 pucaju, ne samo u izuzetnim nego i u sasvim prosečnim temperaturnim uslovima Voivodine. Te jeseni odnosno 26-og novembra na Oglednom dobru — lokalitet »Tungla« evidentirali smo stabla sa novim i u tom momentu teško primetnim pukotinama. * Stabla koja su rasla jednu godinu u plantažama. 203 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 42 <-- 42 --> PDF |
Broj ispucalih stabala nije bio velik, ali smo zapazili da su neka stabla popucala već u vanvegetacionom per;odu 1966/67, a tada su stabla imala završenu prvu vegetaciju. I ovaj primer nam je pokazao da se jednom započet proces pucanja stabala nastavlja iz godine u godinu, kao i da pucanje nije vezano čak ni na neke značajne niske temperature. Naime, najniže temperature zabeležene pre nego Slika br. 1. Stablo klona 1-214 uzgojeno dubokom sadnjom (vegetacioni sprat u zemlji) nije puklo ni posle pet vegetacija. Foto: In.g I. Herpka što smo u »Tungli« zapazili popucala stabla bile su 21-og —7,2fl C i 22-og novembra —7,4° C. Krajem meseca decembra 1967 godine smo već mogli konstatovati u ovom zasadu veći broj ispucalih stabala, kao i to da su u skoro svim zasadima klona 1-214 zarasle pukotine ponovo obnovljene i produžene |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 43 <-- 43 --> PDF |
duž celog stabla. Na slici broj 2 prikazujemo jedno takvo stablo (deo) na lokalitetu »Jasenik I« krajem decembra 1967 godine. U tom zasadu su na svim stablima stare pukotine obnovljene i kao što se vidi, zbog leda u pukotini, ona je široka preko 1,5 cm (u proleće svega nekoliko mm). Najniže temperature u tom mesecu su bile 15-og i 16-og decembra —18,4" C. Slika br. 2. Stablo klona 1-214 u zasadu »Jasenik I« (osnovan u jesen 1962 godine) sa obnovljenom pukotinom. Foto: Ing. N. Živanov, 20. XII 1967. Pošto smo videli da stabla klona 1-214 kada se uzgajaju sadnicama starosti 2/3 pucaju u različitim uslovima vanvegetacionog perioda (sem u slučaju duboke sadnje) i u različitoj starosti stabala, jasno je da bi se to dešavalo i u Baranji i u drugim područjima Jugoslavije i pre 1962 godine, da su se za sadnju upotrebljavale dvogodišnje sadnice. Da bi se prema tome govorilo o osetljivosti jednog klona ili kultivara u dva različita klimatska perioda, potrebno je pre svega da ti periodi postoje, |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 44 <-- 44 --> PDF |
(u konkretnom slučaju postojalo je samo specifično 1963/64 godine, a periodi pre nje i posle su slični) i da u oba ta perioda imamo zasade koji su osnovani jedinstvenom tehnologijom uzgoja. Da u Jugoslaviji nismo očekivali drugačije i pozitivnije (u svakom pogledu) ponašanje topola sa dvogodišnjom sadnicom i dalje bi ostali na plantažnim zasadima sa jednogodišnjim sadnicama, pa i zbog toga kada govorimo na pr. o osetljivosti klona 1-214, moramo voditi računa o oblicima njegovog uzgoja, jer taj značajan faktor čini, da se ovaj klon u istim uslovima dijametralno drugačije ponaša. Svakako se to odnosi i na druge topole. Klon 1-214 uzgaja se na terenima Oglednog dobra od 1958 godine. Do 1962 godine ovaj klon je u ispitivanju i u proizvodnji sa jednogodišnjim sadnicama, a od tada se u proizvodnim zasadima uzgaja sa sadnicama starosti 2/3. U određenim eksperimentalnim zasadima uzgaja se i dalje sa jednogodišnjim sadnicama. Za problem o kome diskutujemo interesantan je na pr. jedan takav objekat (»Majurska ada«) gde se ovai klon prati uzgojen jednogodišnjim sadnicama i sadnicama starosti 2/3. Zasad je osnovan u proleće 1965 godine. Do danas su u ovom zasadu masovno ispucala stabla od dvogodišnjih sadnica, dok od jednogodišnjih nema ni jedno ispucalo stablo. Evo još nekih podataka za ovaj zasad, jer ih smatramo važnim za našu pretpostavku o pucanju stabala klona 1-214 kada se on uzgaja sa sadnicama 2/3. Srednje stablo uzgojeno od sadnice 2/3 imalo je prirast temeljnice u drugoj vegetaciji (1966) 45,9 cm2. Prirast temeljnice srednjeg stabla od sadnica starosti 1/1 u istom periodu iznosio je 16,86 cm2. Ako se ovi jednogodišnji prirasti stave u odnos prema temeljnici srednjeg stabla na početku druge vegetacije dobićemo ove koeficijente: 45,9 16,86 K 2/3 = = 1,8; K 1/1 = = 13,6 25,5 1,24 Visinski prirast te godine kod sadnica 2/3 bio je 1,97 m, a kod sadnica 1/1 je 3,04 m. Relativno slabije prirašćivanje stabala od sadnica 2/3, učinilo je, da rane načinjene u rastilištu na ovim jakim sadnicama ne obrastu ni posle druge vegetacije (Slika 3). Zasadi ovog klona uzgojeni sa jednogodišnjim sadnicama u periodu od 1958—1962 godine, prošli su bez pukotina i u 1962/63 godini, kada je na Oglednom dobru zabeležena temperatura —29,2° C (januar 1963). I u periodu od 1963/64 godine do danas, kada su stabla koja su uzgojena od sadnica 2/3 masovno pucala, zasadi klona 1-214 osnovani jednogodišnjim sadnicama ili nemaju ispucalih stabala ili se u takvom zasadu veoma retko nađe stablo sa pukotinom*. * Tokom istraživanja pojave pucanja u proleće 1966 godine obišli smo mnogo zasada klona 1-214 koji su osnovani jednogodišnjim sadnicama (Slovenija, Hrvatska, Vojvodina, Srbija) i u njima bez obzira na starost zasada i svojstva zemljišta nije evidentirana ova pojava. 206 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 45 <-- 45 --> PDF |
Na tim stablima (napuklim) uvek smo zapazili da u donjem delu imaju ožiljak — mehaničku ozledu, koja je nastala upotrebom mehanizacije u redovnoj obradi zemljišta (Slika 4). Zaključak M. Vasića o najvećoj osetljivosti klona 1-214, prihvatljiv je prema tome, samo u slučaju kada se uzgaja dvogodišnjim sadnicama. Pošto stabla klona 1-214 uzgojena od ovih sadnica (pretežno 2/3) pucaju ne samo kod velikih i naglih niskih temperatura (uslov za mrazopuc) nego i u prosečnim Slika br. 3. Stablo klona 1-214 sa brojnim ranama (nastale otsecanjem grana u rastilištu), koje ni posle dve vegetacije nisu zarasle. Lokalitet: »Majurska ada«. — Foto: Ing. I. Herpka |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 46 <-- 46 --> PDF |
temperaturnim uslovima vanvegetacionog perioda, ovu pojavu treba smatrati specifičnom i po našem mišljenju netreba izjednačiti sa pojavom mrazopuca. Od mrazopuca, kao što znamo, stradaju stabla nekih lišćara zbog nehomogene građe drveta (cer, hrast, bukva, jasen itd.). Slika br. 4. Napuklo stablo klona 1-214 u zasadu koji je osnovan jednogodišnjim sadnicama. Stablo je pre pojave pukotine bilo mehanički oštećeno. Foto: Ing. I. Herpka Pri tom se uvek podrazumeva da je nehomogenost građe drveta fenotipsko svojstvo te vrste drveća. Polazeći od spomenutih uslova za nastajanje mrazopuca i ponašanja zasada klona 1-214 od 1956 godine do sada, morali smo predpostaviti da su stabla od jednogodišnjih sadnica homogene građe a da je drvo stabala koja su uzgojena od sadnica 2/3 izrazito nehomogeno. Da bi ovo proverili, mi smo u zasadima pored opažanja i registrovanja napuklih stabala analizirali i unutrašnji izgled kako napuklih tako i nenapuklih stabala. U svim zasadima klona 1-214 koji su osnovani sadnicama 2/3 i u kojima su stabla počela pucati konstatovali smo da pojavi pukotina predhodi izmena boje u unutrašnjosti stabla. Centralni deo je smeđe crvene boje. Na raznim visinama stabla, obojenost zahvata različitu površinu poprečnog preseka. Zona obojenog drveta počinje od žilišta i obično se proteže do visine nekadašnje sadnice 2/3. Najveću površinu obojenog drveta kao i najintenzivniju boju imaju poprečni preseci stabala u zoni vegetacionog sprata sadnice 2/3. Ovo je naročito izraženo u zasa |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 47 <-- 47 --> PDF |
dima gde je pucanje počelo posle prve odnosno druge vegetacije. Na ovim stablima se vegetacioni sprat jasno uočava. U zoni vegetacionog sprata ima najviše ožiljaka od grana i to utoliko više ukoliko su sadnice 2/3 bile razvijenije. Poznato je da ovi ožiljci nastaju u rastilištu, otsecanjem grana u momentu vađenja sadnica tj. pripreme sadnica 2/3 za sadnju. Slično M. Vasiću i mi smo na stablima koja pucaju posle prve odnosno druge vegetacije uočavali da se te prve pukotine najpre javljaju u zoni vegetacionog sprata odnosno u zoni brojnih ožiljaka. Na stablima koja prvi put pucaju posle treće ili četvrte vegetacije, a posebno na onima koja odlično prirašćuju, ta se veza teže uočava. U napuklim stablima, a naročito onima koja pucaju svake godine, obojena zona drveta i po zapremini i po intenzitetu boje je daleko izraženija od iste zone u još nenapuklim stablima. Nasuprot ovome, preseci stabala, koja su uzgojena jednogodišnjim sadnicama imaju drvo ujednačene tj. prirodno bele boje. Da bi jasnije istakli našu predpostavku o pucanju stabala klona 1-214 u plantažama koje su osnovane sadnicama 2/3 ponovo ukazujemo na ove činjenice: — stabla uzgojena od jednogodišnjih sadnica nisu pucala izuzimajući ona koja su bila jače mehanički ozleđena, — do danas nisu ispucala ni stabla u zasadima na peskovitom zemljištu koji su osnovani sadnicama 2/3 — sistem duboke sadnje (iznad zemlje ostao jednogodišnji izbojak), — pukotine se najpre javljaju u zoni gde je najviše ožiljaka od grana (zona vegetacionog sprata). Iz svega ovoga, izveli smo predpostavku da je nastajanje obojene zone drveta tj. pucanje stabala u direktnoj vezi sa ranama — ožiljcima od grana na sadnici starosti 2/3. Predpostavljamo da se kroz ove rane infiltrira uzročnik (do sada nepoznat) koji u unutrašnjosti stabla izaziva kako promenu boje tako i konzistencije drveta. Mišljenja smo da se na osnovu ove predpostavke može protumačiti i relativno velik ´% popucalih stabala klona 1-214, koje je M. Vasić našao u Baranji već posle prve vegetacije, u proleće 1964 godine. Primarna uloga pri tom pripada osobinama sadnicama koje su 1962/63 godine upotrebljene za podizanje plantaža u Baranji. L. Š. P. G. »Jelen« je za jesenju sadnju 1962 godine proizveo u svojim rasadnicima 2/3 i 2/2 sadnice čija je prosečna visina 7,5 m, a prosečne debljine na 1 m od zemlje 4,5 cm. Polovina proizvedenih sadnica je pripadalo ekstra i prvoj debljinskoj klasi. (Prošek za 29 rasadnika). U rasadniku »Repnjak« proizvedeno je 80% sadnica koje pripadaju ekstra i prvoj klasi (»Jelen« br. 13/1962). M. Vasić i saradnici u jednom radu (Topola br. 61—64, 1967) pominju i sadnice klona 1-214 koje su imale debljine 5,5 cm i visinu 7,64 m. Prema našim istraživanjima sadnice 2/3 pomenutih dimenzija u jednom rasadniku Oglednog dobra Zavoda za topole, imale su i preko 40 komada postranih grana 209 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 48 <-- 48 --> PDF |
sa maksimalnom koncentracijom u zoni vegetacionog sprata. Debljina pojedinih grana merene u osnovi iznosila je preko 3 cm. Sadnice nižih debljinskih klasa imale su manji broj grana i grane su bile tanje. Poznato je da se pred pripremu sadnice za sadnju sve ove grane odseku (i žiljni sistem se drastično redukuje — prikrati). Zaostale rane postaju mesta najvećeg napada insekata i bolesti. Te rane u zavisnosti od lokalnih uslova ne zarastu potpuno nekad ni posle dve vegetacije (Slika 3 i »K« prirasta — »Majurska ada«). Intenzivnijem napadu su posebno izloženi oni zasadi koji su osnovani na zemljštima loših vodno-vazdušnih osobina (I. Jodal, 1966, N. Gojković, 1967). Jake dvogodišnje sadnice koje su 1962/63 godine upotrebljene za plantažiranje u Baranji zbog pomenutih razloga (rane i teška adaptacija jakih sadnica) bile su već tokom prve vegetacije predisponirane za jedan intenzivniji napad nepoznatog uzročnika, koji, kako smo videli menja boju centralnog dela stabla. Samim tim što se pukotine javljaju za vreme mirovanja vegetacije tj. u vanvegetacionom periodu, temperaturnim uslovima tog perioda pripada određeni značaj, ali samo utoliko što omogućavaju da se ispolji proces koji teče u nenapuklom stablu. To nemoraju biti samo specifični temperaturni uslovi kakvi su vladali u Baranji tokom 1963/64 godine nego i prosečni temperaturni uslovi vanvegetacionog perioda omogućuju da se unutrašnji procesi u stablima ispolje kao pukotine. Proces pucanja (izmena boje drveta i pojava pukotina) je naročito brz u zasadima klona 1-214 koji se nalaze na zemljištima lošijih svojstava. To je naročito izraženo u onim zasadima koji su na takvim zemljištima osnovani jakim sadnicama (N. Živanov, J. Marković, 1967) i M. Vasić je zaključio da su najviše pucala stabla uzgojena od najjačih sadnica. Kada ovu pojavu ne bismo tumačili kao primarnom posledicom jedne jače izmene u građi drveta, teško bi mogli objasniti izneti primer o—64% ispucalih stabala na lokalitetu »Kupusište« (Ogledno dobro — Zavoda za topole) u vanvegetacionom periodu 1965/66 godine. Bez te predpostavke bi se još teže mogao objasniti i izneti primer pucanja stabala koji smo zapazili 26-og novembra 1967 godine na Oglednom dobru Zavoda za topole, lokalitet »Tungla«. Na grafikonu broj 2 prikazujemo izgled poprečnih preseka jednog od tih stabala. Ovo stablo (kraj druge vegetacije) imalo je pomenutog dana tri odvojene pukotine. Na grafikonu prikazujemo izgled četiri preseka: pri zemlji i na početku svake pukotine. Obojenost unutrašnjeg dela stabla ide od zemlje i na pojedinim presecima zauzima različitu površinu. To smo na grafikonu broj 2 iskazali za svaki presek i odnosom površine neobojenog i obojenog dela P O poprečnog preseka ( ). Na preseku 1,77 m od zemlje veću površinu ima P 210 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 49 <-- 49 --> PDF |
obojena zona drveta. Predpostavljamo da je zbog takve nehomogenosti i mo« glo doći do pucanja na —7,4° C. (Najniža temperatura zabeležena 22-og novvembra 1967 godine). r.rafikon 2. POPREČNI PRESECI NAPUKLOG STABLA (objašnjenje u tekstu) * 1.21 P © —3---0.93 P © -L-0 - --1.30 P © 3.08 p © Sadnica 2/3 od koje je uzgojeno ovo stablo bila je visoka 7,0 m. Visinski prirast stabla za dve vegetacije u plantaži iznosio je 1,5 m. |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 50 <-- 50 --> PDF |
Na slici broj 5 prikazujemo spoljni izgled pukotine analiziranog stabla. Pukotina počinje na 2,42 m od zemlje (bila je duga 36 cm). s m & * SI. 5 SI. 6 Slika br. 5. Deo stabla sa pukotinom koja ide od periferije do obojenog centra. Pukotina je uočena 26. XI 1967 godine. Lokalitet »Tungla«. Foto: M. Bojović Slika br. 6. Uzdužni presek dela stabla sa slike br. 5. Foto: M. Bojović Na slici broj 6 prikazujemo unutrašnji izgled tog dela stabla. I na kraju diskusije o ovom značajnom problemu, mišljenja smo, da bi naredna istraživanja trebalo da odgovore na ova pitanja: — koji uzročnik i sa kakvim intenzitetom u različitim ekološkim uslovima menja unutrašnju građu drveta? — kakav je odnos stepena nehomogenosti drveta prema temperaturama vazduha vanvegetacionog perioda tj. pri kojoj temperaturi stablo određene nehomogene građe puca? — da li postoji mogućnost proizvodnje dvogodišnjih sadnica, čiji će odnos prema lokalnim uslovima sredine onemogućiti pucanje stabala? 212 |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 51 <-- 51 --> PDF |
Tek pošto se odgovori na ova pitanja moći će se za ovu specifičnu pojavu naći adekvatan termin. Do tog momenta, a pošto se ova pojava ne može izjednačiti sa mrazopucom predlažemo da se u svim radovima koji se odnose na ovaj vid pucanja stabala govori ne o mrazopucu već jednostavno o »pucanju stabala«. Da bi se istaklo da su u pitanju zasadi osnovani sa dvogodišnjim sadnicama može se napisati: pucanje stabala (2/3, 2/2). INJURIES FROM LOW TEMPERATURES TO POPLAR PLANTS (Comments on the article by Dr. M. Vasić) Summary From 1962 on the Poplar plantations in Yugoslavia have been established with 2-year-old plants. Most represented in these plantations is the Italian clone »1-214«, and less the acclimatized cultivars Populus robusta, P. marilandica, and P. serotina. In the spring of 1964 in many of these plantations was noticed that individual trees have been cracked during the winter. A relatively high percentage of cracked stems was found in the plantations of the Baranja province (over 25|:|/»). In winter 1963/1964 were cracked by frost not only stems of Italian clones but also stems of acclimatized cultivars raised by 2-year plants. The phenomenon was studied in de^ tail by Dr. M. Vasić, and he came to the conclusion that specific temperature conditions which prevailed in the Baranja province outside the growing period 1963/ 1964 were the main agencies to cause cracking of one-year-old stems. This phenomenon has been described by Dr. M. Vasić as frost crack. Stems of the same clones and cultivars — which had been raised earlier in plantings in the Baranja province from one-year plants — had not been cracking either earlier or outside the growing period 1963/1964. The authors of this work refer the conclusions of M. Vasić and present their observations about this phenomenon. The conclusions about this phenomenon are based on observations carried out during the 1963/1964—1967 period in I-124-clone plantations on a greater number of localities in Yugoslavia. Stems of the I-214-clone in plantations established by 2/3 plants were cracking in all the mentioned intervals outside the growing period and in all areas of Yugoslavia. A special comment upon the cracking of trees within the mentioned periods has been given for the Experimental Estate of the Poplar Institute, Novi Sad. Stems of this clone in the Experimental Estate of the Poplar Institute were cracking even in November, 1967, when the lowest temperature was —7° C. In Yugoslavia, the I-214-clone has been cultivated since 1956, and the authors state that the stems of this clone (issued from one-year plants) were not cracking in any interval outside the growing period until 1967. These plantings behave in the same manner also in the Experimental Estate of the Poplar Institute, Novi Sad. There has not been noticed so far the cracking of those I-214-clone stems which were raised from 2/3 plants if the latter were deeply planted (in the sand) with the vegetative storey in the soil (above the ground remains the one-year-old sprout of the 2/3 plant). The phenomenon of stem cracking in Baranja (1963/1964) and in Yugoslavia is interpreted with the use of 2/3 plant as the primary consequence. By this phenomenon are involved those plantings established by vigorous 2/3 plants on soils of poor hydrological-physical properties. Cracking is preceded by a discoloration and change of consistency of the interoir (central) part of the stem. Bö a discoloration are especially characterized the cross-sections within the zone of numerous occlusions of branch scars. These wounds are formed during the process of producing 2/3 planting stock and through these |
| ŠUMARSKI LIST 5-6/1968 str. 52 <-- 52 --> PDF |
wounds infiltrates — according to the authors´ assumption — the causative agent of the mentioned changes, which is unknown so far. Depending upon the quality and size of the plant used and the environmental conditions the homogeneity of the wood structure is differently decomposed. In some plantations — as assumed for the plantation in Baranja — the homogeneity had more strongly been decomposed in the course of the first growing season already. Morphological signs of the change of the consistency os the interior structure of wood are the brown-red discolorations of the central part of the stem, and in the work this is represented by graphs and photographs. Different temperature conditions are only releasing factors for the internal decomposition process to be revealed as a shake. The moment of cracking will depend on the relationship of these two factors. Namely, there are some stems which crack for the first time even after the fifth growing period. The authors suggest that the phenomenon be studied as a specific one, and that until a complete clarification of the correlative connections of all causative agents this phenomenon should not be identified with »frost crack«, but that one should treat it merely as the cracking of trees raised from 2-year plants. |