DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 7 <-- 7 --> PDF |
IZVORNI ZNANSTVENI ČLANCI — ORIGINAL SCIENTIFIC PAPERS UDK 630*561 (Picea sitchensis L.) Sum. list CXII (1988) 301 RITAM PRIRAŠĆIVANJA U VISINU SITKANSKE SMRCE (Picea sitchensis L.) U OVISNOSTI OD PROVENIJENCIJE Komad PINTARIC* SAŽETAK: Pošto danas u naporima za povećanje proizvodnjedrvne mase unošenje stranih vrsta drveća brzoga rasta zauzima značajno mjesto, a da bi se izbjegli neuspjesi, neophodno je detaljnije proučiti bioekološke karakteristike vrsta drveća i njihovih provenijencija uz upoređivanje uslova u prirodnom arealu sa uslovima u koje se određena vrsta drveća želi unijeti. U radu se analizira ritam prirašćivanja i visinu sitkanske smrče. (Picea sitchensis L.) različitih IUFRO-provenijencija. Došlo se do zaključka da između istraživanih provenijencija ne postoje bitne razlike u početku i završetku prirašćivanja u visinu, ali da postojerazlike u intenzitetu prirašćivanja u visinu, o čemu treba voditi računa. U trajanju prirašćivanja u visinu ne postoje veće razlike između provenijencija, ali je u hladnijim područjima trajanje prirašćivanja kraće, počinje nešto kasnije i završava ranije. 1. UVOD Povećanje proizvodnje drvne mase po količini i kvalitetu je opredjeljenje u svim srednjeročnim i dugoročnim planovima razvoja šumarstva Jugoslavije. Da bi se ovaj cilj postigao postoji niz mjera koje se već danas u većem ili manjem obimu sa više ili manje uspjeha primijenjuju. To su: pošumljavanje neobraslih površina, prevođenje manje vrijednih i manje produktivnih izdanačkih šuma u više gospodarske oblike primjenom direktne konverzije, njega šuma u visokim i izdanačkim šumama itd. Posebno mjesto zauzima »unošenje stranih vrsta drveća« koje se odlikuju trajnim bržim rastom i većom proizvodnjom drvne mase u odnosu na autohtone vrste drveća. Međutim, sa unošenjem stranih vrsta drveća još nemarno dovoljno iskustva, te su za konačnu ocjenu o njenoj opravdanosti potrebni i rezultati dugogodišnjih istraživanja. Pri unošenju stranih vrsta drveća postoji čitav niz problema, jer se prirodni areal nalazi u različitim ekološkm uslovima, a u različitim ekološkim uslovima su i područja u koja se želi unijeti pojedine strane vrste drveća. Poznato je naime da su neki ekotipovi-provenijencije karakteristični po brzom rastu, ali su osjetljivi na niske temperature, posebno na kasne i rane * Prof. dr. Konrad Pkitarić, Sum. fakultet Sarajevo |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 8 <-- 8 --> PDF |
mrazeve i da često proizvode drvnu masu slabije kvalitete. S druge strane, ima provenijencija koje rastu sporije otpornije su na bdotska i abdotska oštećenja i imaju kvalitetniju drvnu masu (P i n t a r i ć 1957). Rješavanje ovih problema zahtijeva mnogobrojna sistematska istraživanja koja su dužeg ili kraćeg trajanja. U radu se želi odgovoriti na pitanje kakav je ritam prirašćivanja u visinu sitkanske smrče (Picea sitchensis) različtih provenijencija na stalnim oglednim plohama u odjelima 19 i 99 Gospodarske jedinice »Kruščica« na području OOUR Šumarstvo u Travniku. U ogledu su zastupljene IOTRO-provenijencije sitkanske smrče. 2. MET OD RADA U proljeće 1979. godine na području Bosne u različitim područjima postavljeno je 9 stalnih oglednih ploha sa 6 — 10 provenijencija na kojima će se dugoročno pratiti prirast te otpornost na biotska i abiotska oštećenja. Istraživanja imaju dugoročni karakter. Većinu poslova oko postavljanja ogleda i praćenja rasta i razvoja preuzele su organizacije na čijem su području i postavljene ogledne plohe. U našim istraživanjima zadatak je bio da se prouči ritam prirašćivanja u visinu. Na svakoj plohi svaka provenijencija je zastupljena u tri ponavljanja — bloka. Na svakoj parceli je odabrano po pet slučajno odabranih biljaka koje pripadaju gornjoj etaži koje su numerirane. Na taj način je osmatranje vršeno na po 15 biljaka po provenijenciji. U 1983. godini, svakih 7 dana od početka prirašćivanja u visinu (otvaranje terminalnog pupa) do završetka prirašćivanja u visinu (formiranjen novog terminalnog pupa) registrovana je dužina ljetorasta. Na osnovu podataka mjerenja obračunate su srednje vrijednosti za one parametre za koje se smatralo da su bitni za rezultate istraživanja i provedena je analiza varijanse primjenom DUNCAN-ovog »multiple rang test«-a. Za ocjenu signifikantnosti utvrđeni su slijedeći simboli: razlike dva prosjeka signifikatne kod p = 0,01 XXX razlike dva prosjeka signifikantne kod p = 0,05 XX razlike dva prosjeka signifikantne kod p = 0,10 X razlike dva prosjeka; nisu signifikantne 0 3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA 3.1. Opis oglednih ploha Ogledne plohe su postavljene u odjelima 19 i 99 G. J. »-Kružića« na području OOUR »Šumarstvo« u Travniku, sadnjom 4 godina (2 + 2) starih sadnica. Ogled je postavljen u proljeće 1979. godine. Prema tome istraživanja se odnose na devetu godinu rasta. |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 9 <-- 9 --> PDF |
Osnovni podaci za ogledne plohe su slijedeći: Nadmorska visinaEkspozicijaNagibodjel 19 650 m NW 10" — 15° odjel 99 550 m E 5" — lf° Klima Za karakteriziranje klime uzeta je u obzir meteorološka stanica Travnik (500 m, 44° 14´ N, 17° 41´ E) za period 1925. — 1940. Srednja godišnja temperatura je 9,1° C, temperatura najhladnijeg mjeseca — 2.1° C, srednja godišnja amplituda temperature 21,2° C, srednja temperatura u periodu V — IX 16,5° C Vegetacioni period (broj dana sa srednjom dnevnom temperaturom višom od +10° C) traje 178 dana. Prosječna godišnja količina oborina iznosi 788 mm, a u periodu V — IX padne 379 mm (48% od godišnje količine). Godišnji De Martonne-ov indeks suše iznosi 45, u periodu V — IX 35, a ni jedan mjesec nema aridnu klimu. Opšti karakter klime: umjereno kontinentalna. Zemljište Fizička i hemijska svojstva zemljišta ispitana su na Šumarskom fakultetu u Sarajevu (Senić, P. — Đ u r đ e v i ć, J., 1986). Odje l 19: kristalasti škriljac (filit), kiselo smeđe zemljište (distrdčni kambisol), pjeskovita ilovača, pH 4,1 — 4,5, humus na dubini od 0—5 cm 8,07%, na dubini od 5 — 20 cm 1,89% i na dubini od 20 —50 cm 0,29%; P 205 na dubini od 0 — 5 cm 12,32 mg, na dubini od 5 — 20 cm 1,77 mg i na dubini od 20 — 50 cm 0,61 mg; K2 O na dubini od 0 — 5 cm 26,53 mg. na dubini od 5 — 20 cm 6,76 mg i na dubini od 2 0— 50 cm 6,02 mg. Reakcija zemljišta je po cijeloj dubini profila ekstremno kisela; sadržaj humusa u horizontu do 5 cm visok, a sa dubinom naglo opada na slabu i veoma slabu humoznost; lako pristupačnim fosforom do dubine od 5 cm je zemljište srednje, a ispod te dubine slabo snabdjeveno; lako pristupačnog kalija u površinskom horizontu ima dovoljno, a sa dubinom sadržaj naglo opada; zemljište je slabo snabdjeveno bazama. Šumska zajednica: šuma hrasta kitnjaka i običnog graba Querco-Petraeae- Carpinetum illiricum (S t e f. 1964, H o r v, et al. 1974). O d j e 1 99: kristalasti škriljac (filit), kiselo-smeđe zemljište (distrdčni kambisol), ilovača teškog mehaničkog sastava, pH 4,7. Humus na dubini od 5 — 20 cm 1,23%, a na dubini od 20 — 50 cm 0,32%; P2 03 na dubini od 5 — 20 cm 1,43 mg, a na dubini od 20 — 50 cm 0,61 mg; K2 O na dubini 5 — 20 cm 28,86 mg, a na dubini od 20 — 50 cm 5,30 mg. Reakcija zemljišta je ekstremno kisela, zemljište je slabo do vrlo slabo humozno i siromašno u lako pristupačnom fosforu; lako pristupačnim kalijem je u površinskom horizontu dobro snadjeveno, a ispod ovog, sadržaj kalija naglo pada; zemljište je slabo zasićeno bazama. |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 10 <-- 10 --> PDF |
I I XI—A la IfU§TpoS oafsojd I ram XI—A urui a.g M a 0 slugipos g.O osfscud © Birep cpouad uoioBiaSsA afuBfBJx 3J N , , ra XI—A oa w c ;;iduiB c/l « i-BfiisipoS ^T o >* 3 iafšojd 0 w ^ n eossofut « i-Ssfiu o R <3 p, U -pB]l{fBU p c ,-Tt © o BfugipoS « H o" Bfap&js E zL ZL ZL zL J5 SlBUtpJOO´S (NIT) o g fi OC1 zL ZL zL 3JBUipjOO>{ of S3 z << 3 o H z i B ^2 s 81 Q o,-B I Č^ KP od Bfiouaf -TUaAOJjJ § |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 11 <-- 11 --> PDF |
Šumske zajednica: montana bukova šuma (Luzulo-Fagetum F a b. et al. 1963). 3.2. Provenijencije sitkanske smrče Prirodni areal sitkanske smrče je veoma širok, jer se uz obalu Pacifika sjeveroameričkog kontinenta pruža od 41° do 61° sjeverne širine, i od 121° do 153° zapadne dužine. Provenijencije sitkanske smrče koje su zastupljene u ogledu obuhvataju područje od 45° 49´ do 50°03´ sjeverne širine, i od 121° 45´ do 127° 02, zapadne dužine sa nadmorskim visinama od 18 do 366 m, od države Oregon (SAD) na jugu do Britanske Kolumbije (Kanada) na sjeveru. Osnovni podaci o provenijencijama i meteorološkim elemetndma dati su u tabeli br. 1. Kako se vidi, prosječne godišnje temperature variraju između 7,8° C i 11,7° C, prosječna temperatura najhladnijeg mjeseca između —0,6° C i 3,9° C, prosječena godišnja amplituda temperature između 12,3° C i 17,7° C. Apsolutne maksimalne temperature variraju između 35° C i 40° C, a apsolutne minimalne između — 20° C i —25° C, tako da apsolutna godišnja amplituda varira između 55° C i 65° C. Može se konstatovati da su u najhladnijem mjesecu temperature dosta visoke, jer je jedino na meteorološkoj stanici registrovana negativna temperatura od — 0,6° C. Ni prosječne temperature najtoplijeg mjeseca nisu visoke, jer se areal sitkanske smrče nalazi u pojasu magle (fog. belt), koje se javljaju tokom cijele godine, te znatno utiču i na snižavanje temperature. Kao posljedica ovog toka temperature, i prosječna godišnja kolebanja temperature nisu visoka. U periodu maj-septembar, prosječne temperature variraju između 12,5° C i 17,1° C, a vegetacioni period traje 134 do 212 dana. Najkraći vegetacioni period konstatiran je kod najsjevernije provenijencije (prov 305) i prov 3067 koja se nalaze više u unutrašnjosti kontinenta. Najduži vegetacioni period je na području prov. 3012. Godišnja količina oborina varira između 788 mm i preko 3000 mm. Najviše oborina imaju stanice koje su izložene direktno vjetrovima sa Pacifika koji donose oborine, a najmanje one koje se nalaze na suprotnoj strani. Raspored oborina pa godišnjim dobima i u periodu V — IX vidljiv je iz tabele 2. Rasopred oborina je izrazito oceanski, jer su najveće količine oborina u hladnijem periodu godine (jesen zima: oko 70%), dok na topliji dio godine (proljeće — ljeto) otpada svega oko 30% od godišnje količine. Posebno suho godišnje doba je ljeto, kada padne svega 7% do 12% godišnje količine. Posebno suhi mjeseci su juli i august kada padne svega 1% do 3% od godišnje količine, dok u mjesecima sa najviše oborina padne 12% do 16%). I ove male količine oborina u vegetacionom periodu nisu smetnja da sitkanska smrča dostigne značajne dimenzije i prosječni zapreminski prirast od preko 14 m3 krupno drveta po hektaru. Ovo iz razloga što se gotovo cijeli areal nalazi uz obalu Pacifika u pojasu magle (fog belt), gdje se značajna količina oborina dobija putem magle, koju obični kišomjeri ne registriraju. Da sitka ima na raspoloženju dovoljnu količinu vode govori i okolnost da su te šume u svako doba godine vlažne i da i to u toku ljeta kada ne pada kiša sa iglica kaplje voda. 305 |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 12 <-- 12 --> PDF |
Količine oborina po godišnjim dobima i u periodu V—IX Tabela 2 I Meteorološka stanica u a C Ng a o 3 I > o O 3001 Belingham mm % 272 35 177 22 95 12 244 31 215 27 788 100 3003 3065 Quiniault mm % 1281 41 673 22 204 7 HIT 30 537 17 3105 100 3012 Portland mm °/o 467 44 246 23 71 7 289 26 175 16 1073 100 3059 Quatsino mm °/o 1024 37 564 20 237 10 399 33 609 22 2774 100 3067 Glacier mm % 471 35 300 23 129 10 429 32 239 22 1329 100 U kojoj mjeri može magla uticati na povećanje količine vode govore i podaci koje navode mnogobrojni istraživači. Tako Malott h (P i n t a r i ć 1973) na osnovu istraživanja provedenih u Južnoj Africi (navodi da dok u običnom kišomjeru nije bilo oborina, u specijalnim koji hvata i maglu je registrovano 387 mm {21. 12. 1902. do 01. 01. 1903. godine). Prema istom autoru, jedno mjerenje u trajanju od 52 dana pokazalo je da je u običnom kišomjeru registrirano 126 mm oborina, a u specijalnom čak 2027 mm ili oko 18 puta više. Uspoređujući meterološke podatke područja istraživanih provenijencija sitkanske smrče sa klimom područja na kojem je postavljen ogled, mora se konstatovati da u pogledu uslova temperature nema većih razlika, osim što je u Travniku zimi nešto hladnije, a ljeti toplije, tako da je i godišnja amplituda temperature viša. I u trajanju vegetacionog perioda ne postoje veće razlike. Po količini i rasporedu oborina, Travnik se značajno razlikuje u odnosu na gotovo sve stanice, jer sve stanice imaju znatno veću količinu oborina (izuzev meteorološke stanice Belingham), što je uslovljeno i položajem Travnika. U Travniku su oborine prilično ravnomjerno raspoređene, dok to nije slučaj u prirodnom arealu sitkanske smrče. Dok u prirodnom arealu u periodu V — IX padne 17% do 27% godišnje količine oborina, u Travniku u tom periodu padne čak 44%. Pri tome ne treba zaboraviti da u prirodnom arealu padne znatno veća količina oborina, tako da relatinvi brojevi nisu dovoljni, već se mora uzeti u obzir i apsolutna količina oborina koja padne u tom periodu. U toku vegetacionog perioda Travnik ima znatno manje magle, te je i mikroklima znatno suvlja nego u prirodnom arealu. |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 13 <-- 13 --> PDF |
Upoređujući sve meteorološke podatke stanica prirodnog areala i Travnika, može se konstatirati da postoji prilična podudarnost u klimi. Treba posebno naglasiti da i veoma niske zimske temperature u periodu 1984 — 1987 nisu izazvale nikakva oštećennja na svim provenijencijama sitkanske smrče. 3.3. Prirašćivanje u visinu 3.3.1. Početak i završetak prirašćivanja u visinu Početak prirašćivanja u visinu uslovljen je prije svega sumom temperature, koja je za svaku vrstu drveća i provenijenciju prilično konstantna (L e i b u n d g u t 1984, P i n t a r i ć 1983, S a r v a s 1967, Schmidt- Vog t 1977). Početak prirašćivanja u visinu prilagođen je klimatskim uslovima svoga staništa, tako da se najbolje iskoristi vegetacioni period i ne dolazi do šteta od kasnog mraza, te pri normalnom proljeću počinje sa rašćenjem u najpogodnije vrijeme. Endogeni toplinski prag kod pojedinih vrsta drveća i provenijencija je isto tako približno konstantan, i na osnovu početka prirašćivanja u visinu može se bez teškoća zaključiti da li provenijencija potiče iz hladnijih (viših) ili toplijih (nižih) položaja. Poznato je naime da vrste drveća i provenijencije Ritam prirašćivanja u visinu tokom 1983. godine Ogledna ploha »Kruščica 19« Tabela 3 ProveniDatumi kada je post;gnuta određena relativna dužina lj dorasta jencija Početak 10% 255/0 50o/0 750^ 90% 1009« 3001 25. 04. 04. 05. 14. 05. 24. 05. 03. 06. 12. 06. 22. 06. 3003 26. 04. 05. 05. 16. 05. 27. 05. 08. 06. 18. 06. 04. 07. 3012 26. 04. 05. 05. 14. 05. 25. 05. 09. 06. 18. 06. 29. 06. 3059 26. 04. 05. 05. 15. 05. 24. 05. 03. 06. 15. 06. 27. 06. 3065 25. 04. 05. 05. 16. 05. 29. 05. 08. 06. 20. 06. 27. 06. 3067 27. 04. 08. 05. 17. 05. 25. 05. 07. 06. 16. 06. 25. 06. Trajanje prirašćivanja u visinu Provenijencija —10% 10—25% 25—50°/o 50—75"* dan a 75—90% 90—100% ukupno 3001 8 10 10 9 10 10 57 3003 9 11 11 12 10 16 69 3012 9 9 11 15 9 11 64 3059 9 10 9 10 12 12 62 3065 10 11 13 10 12 7 63 3067 12 9 8 13 9 9 60 Prosjek 9,5 10,0 10,3 11,5 10,3 10,8 62.4 307 |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 14 <-- 14 --> PDF |
iz viših-hladnijih područja imaju niži toplinski prag. otpočnju sa vegetacijom ranije -te su ugrožene od kasnog mraza. Iz tab. 3 se vidi da između provenijencija nema bitnih razlika u početku i završetku prirašćivanja u visinu ali postoji izvjesna nesigurnost, prije svega što se osmatranja ne vrše svaki dan, što je u ovim istraživanjima obzirom na udaljenost ploha uslijed visokih troškova teško izbjeći. Iz ovoga se može zaključiti da sve provenijencije imaju gotovo isti toplinski prag, odnosno da su u pogledu temperature nasljedno homogene. Zato je sigurnije da se uzme u obzir onaj period kada Ijetorast dostigne određenu dužinu (npr. 3 cm) ili se analizira period kada je Ijetorast dostigao dužinu od oko 10%. Iz tab. 3 se vidi da na oglednoj plohi »Kruščica 19«, 10% dužine ljetorasta sve provenijencije dostižu 4. odnosno 5. maja, osim provenijencije 3067. koja ovu dužinu postiže 8. maja (iz hladnijeg područja-sporiji rast!). Na oglednoj plohi »Kruščica 99«, 10% dužine Ijetorasta ostvareno je kod svih provenijencija između 5. i 9. maja. Iz tab. 3 se vidi da su na plohi »Kruščica 19«, 90% dužine Ijetorasta sve provenijencije ostvarile od 12. 06. do 20. 06., ali su razlike između dva prosjeka bile signifikantne samo u 4(27%) od 15 upoređenja dva prosjeka: provenijencija 3065 3012 3067 3003 3001 xx xx x x što znači da prov. 3001 samo u odnosu na prov. 3065, 3012, 3067 i 3003 značajno ranije ostvaruje 90% dužine Ijetorasta. dok su u ostalim slučajevima razlike slučajne. Iz tab. 4 se vidi da se na plohi »Kruščica 99«, 90% dužine Ijetorasta ostvaruje od 4. 6. do 9. 6., ali su razlike između dva prosjeka bile signifikantne samo u 5 slučaja (33%) od 15 upoređenja dva prosjeka i to: provenijencija 3065 3067 3001 30 03 xxx xxx xxx 30 12 — xx xx Iz ovog se može zaključiti da kod navedena dva pokazatelja provenijencija nije bitno utjecala na ostvarenje 10% odnosno 90% dužine Ijetorasta. Završetak prirašćivanja u visinu prikazan je u tabelama 3 i 4. Na oglednoj plohi »Kruščica 19« kod pojedinih provenijencija završetak prirašćivanja u visinu registrovan je od 25. 06. do 11. 07. tj. u razmaku od 16 dana. Međutim, analizom vanijanse je konstatirano da je od 15 upoređenja dva prosjeka samo u dva slučaja (13,3%) su razlike signifikantne kod p + 0,05 i to: provenijencija 3067 3001 3003 xx xx |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 15 <-- 15 --> PDF |
Ritam prirašćivanja u visinu tokom 1983. godine Ogledna ploha »Kruščica 99« Tabela 4 Proven i jencija početak Datumi 10% kada je postignuta određena dužina23-Vo 50",, 75%> ljetorasta 90% 100% 3001 02. 05. 06. 05. 10. 05. 18. 05. 26. 05. 04. 06. 27. 06. 3003 02. 05. 06. 05. 12. 05. 21. 05. 01. 06. 09. 06. 27. 06. 3012 02. 05. 07. 05. 10. 05. 19. 05. 30. 05. 08. 06. 27. 06. 3059 02. 05. 05. 05. 10. 05. 18. 05. 27. 05. 05. 06. 27. 06. 3005 02. 05. 05. 05. 11. 05. 19. 05. 29. 05. 05. 06. 27. 06. 2067 02. 05. 09. 05. 12. 05. 17. 05. 26. 05. 04. 06. 27. 06. Trajanje prirašćivanja u visinu Provenijencija —10% 10—25% 25—50% 50—75% dan a 75—90% 90—100% ukupno 3001 4 4 8 8 9 23 56 3003 4 ti 9 11 8 18 56 3012 5 3 9 11 9 19 56 3059 3 5 8 9 9 22 56 3065 3 6 i! 10 7 22 56 3067 7 3 5 9 9 23 56 Prosjek 4.3 4.5 7.8 9. 8,5 21,2 56 Na oglednoj plohi »Kruščica 99« kod svih provenijencija je prirašćivanje u visinu završeno 27. 06. Prema tome, na oglednoj plohi »Kruščica 19« prirašćivanje u visini je trajalo 57 — 69 dana, u prosjeku 62,4 dana. a na oglednoj plohi »Kruščica 99« u prosjeku 56 dana. Kraće trajanje prirašćivanja u visinu na oglednoj plohi »Kruščica 99« može se objasniti time što je na tom području nešto hladnije (pojas montane bukove šume). 3.3.2. Tok prirašćivanja u visinu Prosječne dužine ljetorasta u pojedinim datumima prikazane su u tab. 5. periodični visinski prirast za 7 dana u tab. 6, a prosječni dnevni u pojedinim vremenskim razmacima u tab . 7. dok su relativne visine ljetorasta prikazane u tab. 3 i 4. Sa tab. 5 se vidi da na oglednoj plohi »Kruščica 19« dužine ljetorasta variraju između 263 i 407 mm, što znači da prov. 3065 ima za 55% veću dužinu ljetorasta nego najslabija prov. 3003. Uslijed velike razlike u visinama između ponavljanja-blokova, što se može protumačiti većim mikroekološkim razlikama između parcela i endogenim činiocima, analizom varijanse se pokazalo da od 15 upoređenja dva prosjeka samo u dva slučaja su razlike signifikantne i to kod praga signifikantnosti od p~0,10 ; |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 16 <-- 16 --> PDF |
Dužina ljetorasta po datumima Ogledna ploha »Kruščica 19« Tabela 5 d a t u m Provenijencija 02. 05. 09. 05. 16. 05. 23. 05. 30. 05. 06. 06. 13. 06. 20. 06. 27. 06. 04. 07. 11. 07. d u ž in a ljetorast a u m m 3001 22 54 90 139 206 260 283 333 337 337 337 3003 19 35 67 107 145 181 221 241 249 261 2C5 3012 25 49 98 151 195 245 278 306 328 337 337 3059 19 44 79 133 185 230 253 266 279 283 284 3065 30 59 102 172 225 284 327 359 395 403 403 3067 13 29 58 117 156 192 219 248 259 264 264 Prosjek 21,3 45,0 82.3 136,5 185,3 232,0 263,5 292,2 307,8 314,2 315,0 Ogledna ploha »Kruščica odjel 99« datum Proveni 09. 05. 16. 05. 23. 05. 30. 05. 06. 06. 13. 06. 20. 06. 27. 06. jencija dužina ljetorasta u mm 3001 16 87 141 171 196 202 203 204 3003 56 106 172 210 262 286 291 302 3012 42 80 121 146 171 180 188 192 3059 44 89 142 170 195 208 209 213 3065 49 94 150 179 214 223 226 23(1 3067 64 115 173 203 232 242 244 247 Prosjek 50,2 95,2 149,8 179,9 211,7 223,5 226,8 231,3 provenijencija 3067 3003 3065 x x Na oglednoj plohi »Kruščica 99 «dužine ljetorasta variraju između 193 i 303 mm, što znači da prov. 3003 ima za 57% duži ljetorast nego najslabija prov. 3012. Analiza varijanse je pokazala da od 15 upoređenja dva prosjeka, u tri slučaja su razlike signifikantne kod p = 0,10 i to: provenijencija 3067 3065 8059 3001 3012 XX XXX XXX XXX 3003 x 3067 Ako se uporede prosječne visine na oglednim plohama, može se konstatirati da postaje razlike između ploha, i da je dužina ljetorasta na oglednoj plohi »Kruščica 19« kod većine provenijencija veća nego na plohi »Kruščica 99«. |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 17 <-- 17 --> PDF |
n i XI © O o o H rt ^ "* * M Ifi © o © a _ H m CO H « N fl o p o * oo N « ^ H *.« * OIft O N CO Cl C0 H CN OS ? : N CO N § 0 S a f rt ® o H´ rt f^ ´Sc i o ... *9 _ B ; ,p IO C-J IO W LO OS r-T OS IC CM CM CO CM cO a m 3 =,s° (75 O o o o Q^ O TJ* W wLO ^ ui »č co *** 35 I i ´ o 3 . O XPJ M W CO OS © o CM N N fO fo CO CO CO Tf<* ift in in irt O © © o © ^H o^ m co m co ^ in rH io * m ^ On O N» m H * n m « OJ !CM " P^ N :§ : » w-* m N * -t ^ c: * -* * NN a S ^ M o; « o n " « ^ « eCiauaC -TUSAOOd woow PO o © n c o n © M Q5 ni o K t n e © w L~ ipo w S3 gJf1 ^ C OJ OJ .f-. > o 2 c rt co JI] |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 18 <-- 18 --> PDF |
što se može protumačiti razlikama u toplinskim uslovima. Prosječne dužine Ijetorasta po provenijencijama i plohama su bile: provenijencija 3001 3003 3012 3059 3065 3067 Prosjek mm "19* 323 263 337 290 407 263 313 »99« 205 303 193 213 231 247 232 Upoređenjem prosjeka dužine Ijetorasta na obje plohe može se konstatirati da su razlike signifikantne kod p = 0,05, što znači da razlike u uslovima staništa značajno utiču na dužinu Ijetorasta. Na oglednoj plohi »Kruščica 19 «prosječni dnevni prirast u visinu je bio 5,0 (4,4 — 6,5) mm, a na oglednoj plohi »Kruščica 99« 4,1 (3,4 — 5,4) mm. Iz naprijed navedenih razloga, za nas je sigurniji pokazatelj, trajanje prirašćivanja od 10% do 90% dužine Ijetorasta, jer se taj prirast može sa većom sigurnošću odrediti, a to znači 80% dužine Ijetorasta. U donjem pregledu su prikazane ove vrijednosti: provenijencija Ploha 3001 3003 3012 3059 3065 3067 Prosjek 80°/o Ijetorasta u mm mm 258,4 210,4 269,6 232,0 325,6 210,4 250,4 dana 39 44 44 41 46 40 31,2 »19« mm/dan 6,6 4.8 6,1 5,7 7,1 5,3 6,1 mm 164,0 242,4 154,4 170,4 184,8 197,6 185,6 dana 29 34 32 31 31 26 30,5 »99« mm/dan 5,7 7,1 4,8 5,5 6,0 7,6 6,1 U periodu intenzivnog prirašćivanja u visinu, u šumama hrasta kitnja´ka prosječno dnevno prirašćivanje u visinu je bilo 6,1 (4,8— 7,1) mm, a u montanoj bukovoj šumi sto 6.1 (4,8 — 7,6) mm, što znači da je dnevni prirast bio isti, samo što je u šumi hrasta kitnjaka ovaj period trajao duže za 10,7 dana. Što se tiče toka prirašćivanja u visinu u pojedinim periodima, može se konstatirati, da u početku prirašćivanja postoje oscilacije (u odnosu na normalni tok), što je uslovljeno vremenskim prilikama, posebno uslovima temperature (Pintari ć 1983). Naime, pri višim temperaturama prirast je intenzivniji nego pri nižim (Leibundgut 1984). Iz tab. 7 se vidi da na oglednoj plohi »Kruščica 19« kulminacija prirašćivanja u visinu nastupa u periodu od 16. do 23. maja i iznosi 7,7 (5,7 do 10,0) mm dnevno. Najveći dnevni prirast je imala prov. 3065 a najmanji prov. 3003. Na oglednoj plohi »Kruščica 99« kulminacija prirašćivanja u visinu nastupa u istom periodu i iznosi 7,8 (5,9 — 9,4) mm. Najveći dnevni prirast od 9,4 mm registrovan je kod prov. 3003 a najmanji od 5,9 mm kod prov. 3012. Kako se vidi na oglednoj plohi »99« kod prov. 3003 u vrijeme kulminacije je dnevni prirast bio najveći, dok je na plohi »19« bio najmanji. |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 19 <-- 19 --> PDF |
313 |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 20 <-- 20 --> PDF |
Upoređenjem maksimalnih vrijednosti srednjeg dnevnog prirasta u visinu po provenijencijama, može se konstatirati da redoslijed nije isti: Rangiranje provenijencija po plohama (1 = najveći, 6 = najmanji) Ploha 1 2 r 3 a n g 4 5 0 »Kruščica 19« 3065 3067 3059 3012 3001 3003 »Krušćica 99« 3003 3067 3065 3001 3059 3012 Do ovih razlika je moglo doći uslijed razlika u mikroekološkim uslovima na pojedinim parcelama, a i uslijed genetičkih svojstava pojedinih jedinki koja za cijelu populaciju (provenijenciju) ne moraju biti ista. Osim toga, treba imati u vidu da se istraživanja odnose samo na jednu godinu i da je broj istraživanih jedinki relativno mali (3x5 biljaka po provenijenciji). Slične razlike su konstatovane i kod drugih vrsta drveća (K ha n 1982, Pintari ć 1983). Da bi se utvrdilo da li i u kojoj mjeri nadmorska visina i geografska širina utiče na veličinu prirašćivanja u visinu, proveden je test linearne korelacije za nadmorsku visinu i geografsku širinu posebno, i u interakciji ova dva parametra. Obračunom su dobijene slijedeće jednaćine: 1. Nadmorska visina: Y = 346,5 — 0,286 x; r = 0,66 2. Geografska širina: Y = 438,6 — 2,59 z; r = 0,12 3. Interakcija nadmorske visine i geografske širine Y = 729,31886 — 8.02225 x, — 0.296682 x2; r = 0,32 Iz ovih jednačina proizilazi da se sa povećanjem nadmorske visine i geografske širine pojedinačno, kao i u interakciji smanjuje prirašćivanje u visinu. Korelacioni koeficijenti nisu visoki, što se može prije svega pripisati malom broju podataka (svega 6). ali je i to dovoljno da se potvrde već poznate zakonitosti. ZAKLJUČAK U SR BiH u toku je proučavanje prirašćivanja sitkanske smrče (Picea sitchensis L.) različitih provenijencija, jer ukoliko se želi unijeti ovu vrstu drveća brzog rasta koja ima u prirodnom arealu veoma široku ekološku amplitudu. neophodno je proučiti čitav niz bioekoloških karakteristika. U provedenim istraživanjima težište je bilo na ritmu prirašćivanja u visinu u ovisnosti od provenijencije. Na osnovu provedenih istraživanja može se zaključiti: |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 21 <-- 21 --> PDF |
1. U uslovima Bosne u pojasu šuma hrasta kitnjaka i običnog graba (svježija varijanta)i montane bukove šume postoje uslovi za unošenje sitkanske smrče. 2. Početak i kraj prirašćivanja u visinu koji nastupa kod svih provenijencija gotovo istovremeno ne ugrožavaju kasni i rani mraz, jer se početak javlja u periodu kada je kasni mraz rijedak, a završetak prirašćivanja nastupa rano, koncem juna ili početkom jula. 3. Prirašćivanje u visinu traje oko 65 dana. U pojasu šuma hrasta kitnjaka i običnog graba oko 63 dana, a u pojasu montane bukove šume oko 56 dana. U tom pogledu između provenijencija nisu konstatovane statistički bitne razlike. 4. Prosječni dnevni prirast na obje plohe je bio 6,1 mm, a u doba kulminacije koja je na obje plohe nastupila u periodu od 16. 05. do 23. 05. prosječni dnevni prirast je bio 7,7 odnosno 7,8 mm (tab. 7). 5. Sa povećanjem nadmorske visine i geografske širine pojedinih provenijencija smanjuje se dužina ljetorasta, što ne prati istovremeno i skraćivanje trajanja prirašćivanja u visinu u novim uslovima i na istim plohama. 6. Pošto provenijencije iz toplijih područja ostvaruju duže ljetoraste a one iz hladnijih područja kraće za isto vrijeme može se pretpostaviti da provenijencije iz toplijih područja u istom periodu intenzivnije prirašćuje u visinu. LIT ERATURA K h a n, A. S. (1982): Zavisnost taksacionih elemenata i nekih fizioloških karakteristika duglazije od provenijencije i uslova staništa (Doktorska disertacija), Sarajevo, L e i b u n d g u t, H. (1984): Die Waldpf lege, Bern, Linđer , A. (1951): Statistiche Methoden fur Naturwissenschaftler, Mediziner und Ingenieure, II izdanje, Basel, Pi n ta r id, K. (1957): Studie zum Larchenanbau in Bosnien. Radovi Poljoprivredno- Sumarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, B. Šumarstvo, Tom 2, sv. 2, Sarajevo, Pintarić , K. (1973): Uzgajanje šuma I dio (predavanja), Sarajevo. Pimtarić , K. (1983): Ritam prirašćivanja u visinu duglazije (Pseudotsuga taxi- folia Britt.) u toku godine u ovisnosti od provenijencije i vremenskih prilika, Šumarski list br. 7—8, Zagreb, Sa of the Finish Academic of Science and Letters 1965, Helsinki, S c h m i d t-V o g t, H. (1977): Die Fichte, Band I, Hamburg-Berlin, S c h o b e r, R. (1967): Phanologie und Hohenwachstum der Larche in ihrer Abhan gft´gkait von Provenienz und Witterung. Allgemeine Forst- und Jagdzeitung, 133. Jahrgang, Heft 4 + 5, Frankfurt a/M., Senić , P., Đurđević , J. (1986): Osobine zemljišta na stalnim oglednim plohama sa sitkanskam smrčom (Picea sitchensis L.) različitih provenijencija, (rukopis), Sarajevo. Height Increment Rate in Sitka Spruce (Picea sitchensis L.) of Various Provenances Summary The introduction of foreign fast-growing tree species into Yugoslav forests should contribute to an increase of wood volume in view of its |
| ŠUMARSKI LIST 7-8/1988 str. 22 <-- 22 --> PDF |
quantity and quality. In order to make a success of this very important project it is necessary to study the bioecologdcal characteristics in the tree species, (i. e. provenances, in the conditions into which these species are intended to be introduced, with simultaneous comparison of these ecological conditions with the natural geographical region, which is particularly significant for the Sitka spruce as it covers areas with very different ecological conditions. The investigation covered 6 IUFRO-provenances of Sitka spruce, which im their ninth year were used for the observation of height increment rate. It was concluded that in view of the commencement and completion of height increment there are no statistically significant differences between the provenances, but in the colder geographical regions all provenances display delayed commencement and earlier completion of height growth. |